Y. R. Toshmatov, Sh. A. Sulaymonov, G’. O. Mamajanov Namangan-2017

Dorivor preparati.
Suyuq ekstrakt. 
Rodiola o’simligining dorivor preparati jenshen va eleuterokokk 
preparatlariga o’xshash, iekin ulardan kuchsizroq va levzeya o’simligining 
dorivor preparatiga nisbatan kuchliroq ta’sirga ega. 
Tarkibida lignanlar va ularning hosilalari bo’lgan dorivor o’simliklar 
Lignanlar ko’pchilik dorivor o’simliklarning asosiy ta’sir etuvchi 
biologik faol moddalari bo’lib, to’qimalarda sof hamda glikozidlar holida 
uchraydi. Bu birikmalar o’simliklarning hamma organlarida, ayniqsa, 
urug’ hamda ildiz, ildizpoya va poyalarida (ularning yog’ochli qismida) - 
ko’p miqdorda to’planadi. 

---

77 
Kimyoviy tuzilishi bo’yicha lignanlar asosida fenilpropan ikki 
molekulasining o’zaro birlashgan formasi, ya’ni dimeri bo’ladi. 
O’simliklar tarkibida ko’pincha lignanlarning har xil tipdagi murakkab 
birikmalari ularning turli hosilalari uchraydi. 
Lignanlar organik erituvchilar (efir, benzol, xloroform va boshqalar) 
da, efir moylari, yog’lar va smolalarda yaxshi eriydi. Shuning uchun ular 
o’simlik to’qimasida ko’pincha efir moylari, yogiar yoki smolalar tarkibida 
erigan holda uchraydi. Lekin suv bug’i yordamida lignanlar haydalmaydi va 
ularni yog’lardan ajratib olish ancha qiyin. Shu sabablarga ko’ra, lignanlar 
hozirgacha yaxshi o’rganilmagan va bu guruh birikmalarni tahlil qilish 
usullari deyarli darajada ishlab chiqilmagan. 
Lignanlar o’simliklardan organik erituvchilar yordamida ajratib olinadi. 
Ba’zi lignanlarni ajratib olish jarayonida, erituvchilar qisman haydalganda 
yoki eritma sovitilganda ular kristali holida ajrala boshlaydi. Ajratmada 
lignanlar bor-yo’qligini aniqlash hamda ularni sof holda ajratib olish uchun 
xromatografiya tahlillaridan foydalaniladi. Odatda, sifat reaksiyasi sifatida 
fenollarga qilinadigan reaksiyalar qo’llaniladi. 
Lignanlar turli farmakologik ta’sirga ega. Ular stimulator (xitoy 
limonnigi, levzeya, eleuterokokk, akantopanaks va boshqa o’sim-liklarda), 
kanserometrik - rakka qarshi (podofillum o’simligida), gemorragik diatez va 
trombopeniya kasalligiga qarshi (kunjut urug’ida) hamda boshqa ta’sirga 
ega. Shuning uchun tarkibida lignanlar bo’lgan o’simliklardan tayyorlangan 
dorilar turli kasalliklarni davolashda tibbiyotda keng ko’lamda 
qo’llanilmoqda. 

---

78