‘z b e k I s t n r e s p u b L ik a s I o liy va ‘rta m a X s u s ta’l im V a zir lig I m. P. Boltabayev, M. S. Qosimova

KICHIK BIZ N E S VA TADBIRKORLIK
VIBOB
S U B ’EKTLARIGA XIZMAT KO‘RSATUVCHI
B O Z O R INFRATUZILMALARI
6.1. Infratuzilma tushunchasining 
mohiyati va mazmuni
Respublikam izda kichik tadbirkorlik subyektlarining samarali 
faoliyat yuritishi va rivojlanib borishi ko‘p jih atd an ular uchun 
yaratilgan shart-sharoitlarga bog'liq. Kichik tadbirkorlik rivojiga qulay 
im k o n iy a t y a ra tu v c h i s h a r t-s h a r o itla r o ra sid a in fra tu z ilm a
xizm atini alohida ajratib ko'rsatish lozim.
K ichik tadbirkorlik subyektlarida ishlab chiqarish kengayib 
borishi bilan ularning texnik ta ’mirlash, m oddiy-texnika ta ’m inoti, 
m ahsulotlam i saqlash, qayta ishlash va sotish, kom m unikasiya va 
aloqa, m aslahat va axborot kabi bir qato r xizm at turlariga talabi 
ortib boraveradi. C hunki kichik tadbirkorlik subyektlariga yuridik 
shaxs m aqom ini berish bilangina ish bitmaydi. U larning to ‘laqonli 
faoliyatini faqat mukammal tashkil etilgan infratuzilma bo'linm alari 
orqaligina ta sa w u r etish m um kin.
Infratuzilm a iqtisodiy tizim ning bir qism ini tashkil etib, u 
ishlab chiqarishning bir m arom da faoliyat yuritishi u c h u n zarur 
sh art-sh aro itlar yaratadi.
«Infratuzilma» so'zi lotin tilidan (infrastructure) tarjim a qilin- 
ganda «tuzilmadan tashqarida» m a’nosini anglatadi. Iqtisodiy nuqtai 
nazardan infratuzilma mohiyatiga quyidagi izoh ko'proq m os keladi: 
«inson hayoti va ijtim oiy ishlab chiqarish jarayonida faoliyatlar 
alm ashinuvi t a ’minlovchi tovar va xizm atlar yaratishda o 'ziga xos 
m ehnat jarayonlari majmuasi«.
Keyingi yillarda infratuzilm a yuqori su r’atlar bilan rivojlanib 
borm oqda. Buni bir qator om illar bilan izohlash m um kin. X usu- 
san, ishlab chiqarishning o ‘sish sur’atlari infratuzilm alar rivojidan 
oldinda b orm oqda va bu iqtisodiyotning rivojlanishiga ham o 'z
ta ’sirini o'tkazm oqda.

---

Infratuzilm a ju d a keng qarmovli tu shuncha b o ‘lib, bu, aw alo , 
ishlab chiqarish jarayoniga har to m o n lam a xizm at ko'rsatadigan 
xizm at turlarini yaratish bilan bog'liq. Infratuzilm a bo 'lin m alari 
rivojlanib borish idan kichik tadbirkorlik subyektlari katta m anfaat 
k o 'ra d i, chu nk i b unday b o 'lin m a la r u larn i ishlab chiqarishga 
xizm at ko'rsatish bilan bog'liq ishlardan ozod etib, kuch-g‘ayratini 
asosiy faoliyatiga qaratishga imkon yaratadi.
Infratuzilm a tom onidan yaratiladigan sharoitlam i o 'z navbatida 
quyidagicha tu rkum lash mum kin:
• bevosita ishlab chiqarish jarayoniga xizm at ko'rsatuvchi 
m oddiy texnika t a ’m inoti va tayyor m ahsulotni sotish, axborotni 
yig'ish va qayta ishlash, buxgalteriya xizm ati. Texnologik, b o sh ­
qaruv m asalalari b o 'y ich a m aslahat xizm ati va boshqalar;
• ishchi kuchini takror ishlab chiqarish shart-sharoitlari ishchi 
va xizm atchilam ing sog'lig'ini, ta ’lim olishi va kasbiy tayyorgarligi, 
dam olishlarini qo'llab-quw atlash.
Shu paytga q ad ar infratuzilm ani ishlab chiqarish va ijtim oiy 
infratuzilm alar yig'indisidan iborat deb qarab kelingan. B ozor 
iqtisodiyotiga asoslangan iqtisodiy tizim kirib kelishi bilan ishlab 
chiqarish infartuzilm asi ko'lam i kengayib, «bozor infratuzilm asi» 
va «institusional infratuzilma» so'zlari iste’molga kirib borm oqda.
B ozor infratu zilm asi bevosita ishlab chiqarish ja ra y o n ig a 
xizm at ko'rsatuvchi tarm oqlarni o 'z ichiga oladi. U ning tarkibiga 
yuk tr a n s p o r t, elektr, gaz va suv t a ’m in o ti, o m bo r xo'jaligi, 
aloqa, axborot, m oddiy-texnika ta ’m ino ti, m ahsulotni tashish, 
saqlash va qayta ishlash, texnik xizm at k o'rsatish, m arketing va 
reklama, axborot-m asla hat, auditorlik, m oliya-kredit va investision 
kabi xizm at turlari kiradi.
Ijtim oiy infratuzilm a ishlab chiqarish jarayonida ishchi va 
xizm atchilarga norm al m ehnat faoliyati yaratish va ishchi kuchini 
ta k ro r hosil qilish, shuningdek ta d b irk o rlarn in g turli m aishiy 
xizm at turlariga talabini qondirish u ch u n xizm at qiladi.
Institusional infratuzilm a iqtisodiyot rivojlanishining optim al 
makroiqtisodiy nisbatlarini qo'llab-quw atlovchi va tartibga soluvchi 
sohalar faoliyat turlarini o 'z ichiga oladi. U nga iqtisodiyotni tartibga

---

solib turuvchi davlat va nodavlat boshqaruv organlari va boshqalar 
kiradi.
Kichik va o'rta tadbirkorlik subyektlarini tartibga solib va qo'llab- 
q u w a tlo v c h i b o z o r in fra tu z ilm a la rin i sh a k lla n tirish m u h im
aham iyat kasb etadi. Buni yuqori darajada rivojlangan m am lakatlar 
tajribasi ham tasdiqlaydi. M asalan, A Q Shda 1953-yili K ichik va 
o ‘rta biznes ishlari bo'yicha m a ’m uriyat (K B M ) tashkil etilgan 
bo'lib, uning zimmasiga kichik va o 'rta biznesni qo'llab-quw atlash 
b o 'y ich a barcha vazifalar (moliyaviy yordam , texnik va m aslahat 
xizmati, davlat buyurtm alarini olishga ko'm aklashish va boshqalar) 
yuklatilgan.
K BM tarkibi uch b o sqich d an A Q S h poytaxtidagi sh tab - 
kvartira, 10 ta hududiy boshqarm a va 100 dan ortiq m ahalliy 
bo'linm adan iborat.
U lar b utun m am lakat bo'ylab keng tarqalgan tarm oqqa ega 
bo'lib, m ahalliy davlat hokim iyati organlari, kollejlar, universi- 
tetlar, korxona va jam oat tashkilotlari bilan yaqin aloqada faoliyat 
yuritadi. A Q Shda kichik va o 'rta biznesni qo 'llab -q u w atlash bilan 
boshqa idoralar, xususan, Ichki ishlar vazirligi, U y-joy qurilishi 
va shaharlar rivojlanishi vazirligi, milliy ilm fondi, F erm erlik 
b o 'yicha m a ’m uriyat, kichik biznesni rivojlantirish m arkaz va 
institutlari, savdo-sanoat palatasi kabi 2700 dan ortiq federal 
idorashug'ullanadi.
Keyingi yillarda respublikamizda bozor infratuzilm alarini faol 
shakllantirish jarayoni boshlandi. Bu jarayonning natijalari sifatida 
kichik tadbirkorlik subyektlariga xizm at ko'rsatuvchi brokerlik 
idoralari, kichik ulguiji va chakana savdo tuzilm alari, lizing, 
konsalting kom paniyalari, axborot-m aslahat markazlari, injiniring, 
auditorlik firm alari, sug'urta kom paniyalari, transport-ekspedisiya 
k o rx o n ala ri, a x b o ro t-re k la m a b y u ro lari va b o sh q a tu rli xil 
infratuzilm alar tizim i faoliyat yuritadi.