Abu ali ibn sino nomidagi buxoro davlat tibbiyot

O’t hosil bo’lishi va ajralishi.
O’t jigarda hosil bo’ladi va hazm jarayonida ishtirok etadi. O’tning xazmdagi ahamiyati
quyidagilardan iborat: yoglarni emulsiyaga aylantiradi, natijada lipaza ta’sir etadigan sath
kattalashadi; lipidlar gidrolizidan hosil bo’lgan moddalarni eritadi, ularning so’rilishini va
enterostitlarda triglisteridlar resintezini osonlashtiradi; me’da osti va ichak bezlari 
fermentlarini, ayniqsa lipaza faolligini orttiradi, shuningdek,o’t oqsil,karbon suvlar gidrolizi 
va so’rilishlarini kuchaytiradi.O’t quyidagi boshqaruv vazifalarini ham o’taydi:o’t hosil
bo’lishini va ajralishini, ingichka ichakning motor va sekretor faoliyatini, enterostitlar 
proliferastiyasi va ko’chib tushishini kuchaytiradi.O’t kislotalilikni kamaytirish va pepsin 
faolligini yo’qotish orqali 12 barmoqli ichakka tushgan me’da shira ta’sirini to’xtatadi. O’t 
bakteriostatik ta’sirga ega. Yog’da eruvchi vitaminlar, xolesterin, aminokislotalar va 
kalstiy tuzlarini ichakda so’rilishida o’tning ahamiyati katta. Bir sutkada 1000-1800 ml o’t 
xosil bo’ladi.
Ut hosil bo’lishi (xolerez)- 
uzluksiz ketadi, 
o’tajralishi 
(xolekinez)-davriy, ovqat
iste’mol qilgandagina sodir bo’ladi. Nahor paytida o’t ichakka tushmaydi, o’t pufagida
yig’iladi va u erda depo sifatida saqlanadi, hamda quyuqlashadi shuning uchun ham ikki xil 
o’t tafovut qilinadi – 
jigar va pufak o’tlari
.O’t bir vaqtning o’zida ham shira,ham ekskret 
moddadir.O’tning tarkibida har xil endogen va ekzogen moddalar ajraladi, biroz
fermentativ faollikka ega. Jigar o’tining rN 7,3-8,0 ga teng, o’t pufagida saqlangan o`tning
ph 6,0-7,0ga teng bunga sabab pufakda o` tning tarkibidagi gidrokarbonatlar so’rilishi va 
o’t kislotalari tuzlari hosil bo’lishidir. Jigar o’ti suyuq oltinga o’xshash sariq rangga 
ega,solishtirma og’irligi 1,008- 1,015 ga teng, pufakda saqlangan o’t esa(suv va mineral 
tuzlar so’rilishi hisobiga)quyuq,rangi to’q sariq, solishtirma og’irligi 1,026-1,048 ga teng.O’t
yo’llarida ishlab chiqarilgan mutsin hisobiga o’t yopishqoqligi ortadi.o`t glikokol (80%) va
tauroxol (20%) kislotalarini saqlaydi.Odamlarda asosiy o’t pigmenti bilirubin bo’lib qizg’ish-
sariq rangga ega.Bilirubin oqsidlanishi natijasida ichaklarda hosil bo’luvchi ikkinchi pigment 
biliverdin zangori rangga ega.O’t tarkibiga fosfolipidlar,o’t kislotalari,xolesterin oqsil va 
bilirubin kiruvchi 
lipoproteinlt birikma 
majmuasi bor.Bu birikma ichakda lipidlarning
tashilishi, ularning ichak jigar orasida aylanib yurishi va umumiy modda almashinuvida 
katta ahamiyat kasb etadi.Parasimpatik nerv tolalari qitiqlanganda o’t xosil bo’lishi va 
ajralishi kuchayadi, simpatik tola qitiqlanganda esa, aksincha susayadi. Parasimpatik 
tola qo’zg’alganda o’t pufagi tanasi mushaklari qisqaradi, sfinkterlari esa
bo’shashadi,natijada o’t un ikki barmoqli ichakka ajraladi. Simpatik nerv qo’zg’alganda 
sfinkter qisqaradi va o’t pufagi tanasi bo’shashadi.O’t haydovchi gumoral millarga birinchi
bo’libo’tning o’zi kiradi.Shuningdek, 
gastrin , XSK-P3 , sekretin, prostaglandinlar
ham o’t 
ishlab chiqarilishini kuchaytiradi.Tuxum sarig’i,sut,yog’lik ovqatlar,non,go’sht kabi oziq 
moddalar o’t hosil bo’lishini va ajralishini kuchaytiradi.O’t ajralishini XSK-PZ gastrin, 

---

50 
sekretin, bombezin, astetilxolin, gistaminlar kuchaytiradi, glyukagon, kalstitonin, VIP, PP 
lar tormozlaydi. 
Ichak shirasi tarkibi va xossalari.
Ichak shirasi ichakning shilliq qavatida 
joylashgan (duodenal, yoki brunner, ichak burmalarida joylashgan liberkin, ichak 
epiteliostitlari, bokalsimon xujayra, ponet xujayrasi) bezlar mahsulidir. Katta yoshdagi 
odamlarda bir sutkada 2-3 litr ichak shirasi ajraladi.Shira ph 7.2 da 9.0 gacha ajraladi, u suv 
va quruq anorganik va organik moddalardan iborat.Shira tarkibida anorganik moddalardan 
bikorbonatlar,xloridlar,natriy,kalstiy, fosfatlardan bor.Organi tarkibigaoqsil, aminokislotalar, 
mutsinlar kiradi.Ichak shirasi tarkibida 20dan ortiq gidrolitik fermentlar mavjud.Bularga