A ashirov, sh. Atadjanov

Etnik madaniyatni shakllantiruvchi omillar. 
Etnik madaniyat 
etnos hayot tarzining deyarli barcha sohalarida: tilda, bola 
tarbiyasida, kiyim -kechaklarda, uy-joylar qurilishida, ish 
faoliyatida, uy xo‘jaligida va albatta folklorlarda namoyon bo‘ladi. 
Etnik madaniyatning shakllanishiga tabiiy sharoit, til, diniy 
e ’tiqod va etnosning ruhiy-ma’naviy boyligi ham ta ’sir qiladi. 
Qolaversa, etnik madaniyatning muhim elementi xalqning nomi
— etnonimi hisoblanadi.
Geografik omil: 
Geografik faktor etnosning paydo boMishi 
va uning mavjudligini ta ’minlovchi zaruriy omillardan biri 
hisoblanadi. Tabiiy sharoitlar ta ’siri bilan bog'liq ko‘rinishlarni 
etnik m adaniyatning turli k o 'rin ish larid a, oddiy m ehnat 
qurollaridan tortib etnonimgacha topish mumkin. Jumladan, 
tabiiy iqlim sharoitiga bog‘liq holda kiyim -kechaklar tikib 
kiyiladi, uy-joylar quriladi, qishloq xo‘jalik ekinlari ham ob- 
havoga bogiiq ravishda ekiladi va hatto transport vositalari ham 
ko‘pincha tabiiy iqlim bilan bog‘liq tarzda yaratiladi. Geografik 
muhit (tuproq, relyef, o ‘simlik dunyosi, tabiati, issiqlik va shu 
kabilar)ga xos xususiyatlar etnos m a’naviy m adaniyatining 
shakllanishiga, uning ruhiyatiga ham m a’lum m a’noda ta ’sir 
qiladi. Bu esa, shubhasiz, xalqlarga xos milliy xususiyatlar, 
urf-odatlar, rasm-rusumlarda namoyon boiadi. Masalan, tropik 
m intaqalarda yashovchi xalqlar dehqonchilik a n ’analarida 
uchrovchi ko‘plab mavsumiy o ‘ziga xosliklar shimoliy xalqlar 
tu rm u sh tarzid a u m u m an u ch ram aslig i m um kin. Yoki 
0 ‘zbekistonning sersuv mintaqalaridagi dehqonchilik an’analari 
lalmi yerlardagi dehqonchilik yuritish madaniyatidan m a’lum 
m a’noda farqlanadi. Misol tariqasida aytsak, Farg‘ona vodiysi 
dehqonchiligi Xorazm vohasi dehqonchiligidan keskin farqlanadi. 
Geografik muhit etnik nomlarda ham aks etadi. Aynan etnik 
hudud landshafti odamlar tafakkurida ona zamin tuyg‘usini 
paydo qiladi. Landshaftning ayrim ko‘rinishlari yoki tashqi 
k o 'rin ish tarzida (yaponlarda sakura, gollandlarda lola, 
o ‘zbeklarda paxta, ruslarda oq qayin) yoki joy nomlari shaklida 
(yaponlarda Fudziyama tog‘i, hindlarda Gang daryosi, o‘zbeklarda 
Amudaryo va Sirdaryo) etnik mansublik belgisiga aylangan.
125

---

Ba’zan hatto etnonimlarning o‘zi ham geografik muhit bilan 
b o g ian g an b o ia d i. Jum ladan, dengiz bo'yida yashovchi 
chukchalar o‘zlarini «dengiz odamlari» deb ataydilir.