4-5-Mavzu. Kompyuterlarni tashkil qilishning raqamli mantiqiy asoslari

0-ga 0 dan 1 
V-gacha
bo‘lgan kuchlanish, mantiqiy 
1-ga
esa 
2 dan 5 V-gacha
bo‘lgan kuchlanishlar mos keladi. TTL va ESL texnologiyalarida 
mantiqiy 
1-ga
to‘g‘ri keladigan kuchlanishning maksimal 
qiymati 5V, MOP texnologiyasida esa +3,3V bo‘lishi mumkin.

---

EMAS mantiqiy ventili
Rasmda ko’rsatilgandek NOT ventili bitta 
A va bitta Y chiqishga ega. Bundan 
tashqari, Y chiqish signali A kirish 
signaliga qarama-qarshi signaldir yoki 
inventirlangan (teskarilangan) A (inversed 
A). Agar A kirishda signal YOLG’ON bo'lsa, 
u holda Y chiqishda signal CHIN bo’ladi. 
Rasmda chinlik jadvali va Bul mantiqiy 
tenglamasi ham keltirilgan.

---

Bufer
Bitta kirishli mantiqiy ventilga yana bir misoli, rasmda ko’rsatilgan 
bufer (buffer) hisoblanadi. Bufer shunchaki kirish signalini chiqishga 
ko’chiradi.
Agar biz buferni mantiqiy sxemaning bir qismi deb hisoblasak, unda 
bunday element oddiy simdan farq qilmaydi va befoyda ko’rinishi 
mumkin. Shu bilan birga, analog darajada bufer ishlab chiqilayotgan 
qurilmaning normal ishlashi uchun zarur bo’lgan xususiyatlarni 
taqdim etishi mumkin.
Bufer, masalan, elektrodvigatekga katta tokni o’tkazish yoki signalni 
bir vaqtning o’zida bir nechta mantiqiy elementlarga tez uzatish 
uchun kerak. Bu, agar biz ushbu tizimni to’liq tushunishni istasak, 
har qanday tizimni bir necha darajadagi abstraktsiyadan ko’rib 
chiqish zarurligini isbotloshga yana bir misol. Buferni faqat 
abstraktsiyaning raqamli darajasi pozitsiyasidan ko’rib chiqish, uning 
haqiqiy funksiyasini aniqlashga imkon bermaydi.

---

VA mantiqiy ventili
Ikkita kirish signallga ega bo'lgan mantiqiy 
ventillar EMAS ventili va buferga qaraganda 
ancha qiziqroq. Rasmda ko’rsatilgan VA (AND 
gate) ventili, faqat A va B kirishlari CHIN 
bo’lsagina, Y qiymati CHIN qiymatni 
chiqaradi. Qolgan barcha hollarda, chiqish 
signali Y YOLG’ON qiymatga ega bo’ladi.
VA mantiqiy elementi uchun Bul mantig’i bir 
necha usul bilan yozilishi mumkin: Y = A • B, 
Y = AB yoki Y = A 
∩
B.

---

YOKI mantiqiy ventili
Rasmda keltirilgan YOKI ventili, agar A 
yoki B ikkita kirish signalining kamida 
bittasi CHIN bo’lsa, Y chiqishiga CHIN 
qiymatini chiqaradi. YOKI ventili uchun 
Bul mantiqiy tenglamasi Y = A + B yoki 
Y = A 
∪
B shaklida yoziladi. 
∪
belgisi "birlashma" kabi o’qiladi.

---

Ikkita kirish signalli boshqa mantiqiy elementlar

---

Misollar
Berilgan F(A, B) = B
∧
¬A
∨
A
∧
¬B mantiqiy funktsiya uchun, mantiqiy 
sxemani tuzing.
Qurish oxiri bajarilishi kerak bo’lgan, mantiqiy operatsiyadan boshlanishi 
kerak. Bunday holda, bu operatsiya mantiqiy qo’shish hisoblanadi, shuning 
uchun diz’yunktor mantiqiy sxemaning chiqishida bo'lishi kerak. Unga 
signallar ikkita kon'yunktordan beriladi, ular o'z navbatida bitta kirish signali 
normal, ikkinchisi inkor (invertorlardan).

---

Misollar
Mantiqiy sxema ikkita X va Y kirishga ega. Uning ikkita chiqishida 
amalga oshiriladigan 
F
1
(X,Y) va F
2
(X,Y) mantiqiy funksiyalarni 
aniqlang.
Y
F1(X,Y)=X
∧
Y
F2(X,Y)=(X
∨
Y)
∧
¬(X
∧
Y)=(X
∨
Y)
∧
(¬X 
∨
¬Y)

---

Triggerlar
Trigger
– bu ikkilik kodning bitta razriyadini ishonchli saqlash uchun kompyuter 
registrlarida keng qo’llaniladigan elektron sxemadir. Trigger ikkita barqaror 
holatga ega, ulardan biri biri ikkilik bir, ikkinchisi esa ikkilik nolga to’g’ri keladi.