A b d u m a jid m a d r a im o V g a V h a r fu z a IL o V a manbashunoslik

2 .4 .1 . Tarixiy manbalarni aniqlash, tanlash va tahlil etish
Nazariy manbashunoslikda eng zarur tarixiy manbalarni aniqlash, 
tan lash va nihoyat uni ilmiy tahlil qilish h ar qanday k a tta -k ic h ik
tadqiqotning dastlabki bosqichi hisoblanadi.
Tanlangan mavzuning ilmiy hamda nazariy jihatdan to‘g‘ri hal etilishi ko‘p 
jihatdan har qanday tadqiqotning asosini tashkil etadigan manbaning sifat va 
salmog'iga, ya’ni mukammalligiga va daliliy ma’lumotga boyligiga bogMiqdir.
Manbashunoslik talablaridan biri shuki, biror mavzuni tadqiq etishda 
bir emas, balki bir necha manbalar turiga — rasmiy hujjatlar, solnomalar, 
geo-kosmografik, agiografik va biografik asarlarga asoslanib, ulardagi 
m a ’lumotlar qiyosiy solishtirilib tahlil etilsa, ilmiy tadqiqot saviyasi oshib, 
xulosa va um um lashmalar ishonarli va asosli b o ‘lib, uning ilmiy ahamiyati 
ham katta bo'lishi shubhasizdir.
Tadqiqot uchun yozma manbalarning qaysi biri asosiy va qaysilari 
yordamchi rol o'ynashi tanlangan mavzuning xarakteriga bog‘liqdir. Masalan, 
iqtisodiy-ijtimoiy masalalami o'rganishda rasmiy hujjatlar asosiy birlamchi 
manba rolini o ‘taydigan b o ‘lsa, siyosiy hamda madaniy hayotni yoritib 
berishda solnomalar — tarixiy asarlar va biografik tazkiralar hamda adabiy- 
badiiy asarlar yetakchi o ‘rinda turadilar. Lekin shunga qaramay, ilmiy tadqiqot 
olib borishda faqat asosiy hisoblangan birgina birlamchi m anba bilan 
kifoyalanib qolmay, imkon qadar boshqa ikkinchi darajali manbalarga 
murojaat etish, ularni ham tadqiqotga jalb etish maqsadga muvofiqdir.
M anbashunos olimlarning tajribasi shuni ko‘rsatadiki, aksariyat tarixiy 
asarlar ijtimoiy-iqtisodiy masalalar ham da madaniy hayotga oid qimmatli 
m a ’lumotlarga boy b o ‘ladi. Rasmiy hujjatlarda va biografik asarlarda esa 
siyosiy tarixga oid qimmatli faktlarni, tarixiy asarda yo ‘q m a ’lumotlarni 
uchratish mumkin.
Manbashunoslikdagi ilmiy ishda ko ‘p va turli tipdagi manbalarga 
asoslanib, tadqiq etilmish mavzuga oid barcha manbalarni ishga jalb 
etish b o ‘lajak ilmiy asarning qiymatini va ahamiyatini belgilovchi asosiy 
va hal qiluvchi om illardan biridir.