Publications

1.5. Qotishmalarning holat diagrammasi
Metallarning kristallanish grafigi.
Har qanday metall va
qotishmalarning ichki tuzilishi, xossalari, uni qizdirganda va
sovitganda ro‘y beradigan hodisalar aralashmaning bir-biri
bilan qanday miqdorda aralashishiga bog‘liq. Odatda, metall
(qotishma) sovitilgan vaqtda kristallanadi, ya’ni suyuq holatdan
qattiq holatga o‘tadi. Bunday kristallanish 
birlamchi kristallanish
deb ataladi (6-rasm).
6-rasm.
 
Kristallanish
darajasi.

---

16
Qotgan metallning sovishi nati-
jasida qaytadan kristallanishi 
ikki-
lamchi kristallanish
deb aytiladi. Kris-
tallanish jarayonini yaxshiroq o‘rga-
nish uchun uni grafik ko‘rinishda
ko‘rib chiqamiz (7-rasm).
Grafikdan ko‘rinib turibdiki, ha-
rorat ma’lum darajaga yetganda bir-
muncha o‘zgarmay turadigan to‘xtash
(bu to‘xtashlar sovitganda ham mavjud
bo‘ladi) bo‘lib, bunda ichki o‘z-
garishlar sodir bo‘ladi.
Metall qizdirilgan vaqtda berilgan
issiqlikni o‘ziga yutadi, sovitilganda esa
undan issiqlik ajraladi, bu esa metallni
qizdirganda yoki sovitganda to‘xta-
tishlarga sabab bo‘ladi.
Metallning biror holatida yoki tu-
zilishidagi o‘zgarishlarga mos keladigan
harorati 
kritik nuqta
deb aytiladi. Eri-
gan metallning kristallanishi uchun
erish haroratidan pastroq bo‘lgan haro-
ratgacha sovitish kerak, chunki ana shu
haroratda atomlar aniq bir sxema bo‘-
yicha guruhlanib, kristall hosil qiladi.