O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi mirzo ulufbek nomidagi o‘zbekiston milliy universiteti

qor  qoplamini
  hosil  qiladi.  Barqaror  qor  qoplami,  barqaror 
bo‘lmagan qor qoplami, mavsumiy qor qoplami, ko‘p yillik qor qoplami, doimiy 
qor qoplami tushunchalari mavjud. 
Barqaror qor qoplami
-kuz va qishda yog‘ib bahorgacha saqlanadi. 
Barqaror  bo‘lmagan  qor  qoplami
-kuz  va  qishning  boshlarida  yog‘ib  erib 
ketadi. 
Mavsumiy  qor  qoplami
-kuz,  qish  va  erta  bahorda  yog‘ib,  shu  yilning  issiq 
mavsumida erib ketadi. 
Ko‘p yillik va doimiy qor qoplamlari
 - qutbiy o‘lkalarda va baland tog‘larda 
uchraydi. 
Yomg‘irlar
  asosan  musbat  haroratli  kunlarda  yog‘adi.  Ular  daryolarning 
to‘yinishida  asosiy  manbalardan  biri  bo‘lib,  miqdori,  davom  etish  vaqti,  yog‘ish 

---

 
69 
jadalligi va yog‘ish maydoni bilan xarakterlanadi. Yomg‘ir miqdori X ning uning 
davom etish vaqti T ga nisbati 
yog‘ish jadalligi 
i ni belgilaydi: 
.
min
,
mm
T
X
i
=
  
Jala yomg‘irlar
 nisbatan qisqa vaqt davomida, lekin katta jadallikda yog‘adi. 
Jala  yomg‘ir  tushunchasi  shartlidir.  Masalan,  Rossiyada  yog‘ish  jadalligi  i 

  0,5 
mm/min shartini bajargan yomg‘irlar jala yomg‘ir deb qabul qilinsa, AQSHda esa i 

 1,28 mm/min sharti qabul qilingan. 
Yog‘in me’yori
  ma’lum  meteorologik  stansiyada  uzoq  yillar  davomida  olib 
borilgan kuzatishlar asosida o‘rtacha arifmetik qiymat sifatida aniqlanadi. 
 
Atmosfera  yog‘inlarining  miqdori
  joyning  geografik  o‘rni,  atmosfera 
sirkulyasiyasi, yer sirti relefi kabi omillar bilan aniqlanadi. O‘rta Osiyo sharoitida 
joyning  absolyut  balandligi  va  relefi  yog‘in  miqdoriga  har  tomonlama  ta’sir 
ko‘rsatadi.  Masalan,  absolyut  balandlikning  ortishi  bilan  yog‘in  miqdori  ham 
ortadi.  Lekin  har  doim  ham  shunday  bo‘lavermaydi.  Masalan,  Sharqiy  Pomir  va 
Sharqiy  Tyanshanda  absolyut  balandlik  katta  bo‘lsa-da,  yog‘in  miqdori  ularning 
g‘arbiy qismlariga nisbatan kamdir.  
Yog‘in  miqdorining  balandlikka  bog‘liq  holda  o‘zgarishi 
yog‘in  gradienti 
(

X) 
orqali  ifodalanadi.  Uning  qiymatini  yog‘in  miqdorining  balandlikka  bog‘liq 
holda o‘zgarish grafigidan yoki oddiy hisoblashlar yo‘li bilan aniqlash mumkin.