O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi mirzo ulufbek nomidagi o‘zbekiston milliy universiteti

kirim 
(atmosfera  yog‘inlari)  va 
chiqim 
(bug‘lanish)
 
qismlari
 
o‘rtasida
 
ma’lum  tenglik, 
ya’ni muvozanat mavjuddir. Ushbu tenglikni yer shari va uning  ayrim  qismlari  - 
Dunyo  okeani,  chekka  oqimli  va  ichki  oqimli  hududlar  uchun  suv  balansi 
tenglamalari ko‘rinishida ifodalash mumkin. 
Tenglamalarda  kirim  qismlari  elementlari  sifatida  Dunyo  okeani  yuzasiga 

---

 
66 
(X
o
), quruqlikning chekka oqimli hududiga (X
ch
), quruqlikning ichki oqimli (berk) 
hududiga  (X
i
)  va  nihoyat  butun  yer  sirti  yuzasiga  (X
er
)  yog‘adigan  yillik  yog‘in 
miqdorlarini hisobga olish zarur. Shularga mos ravishda Dunyo okeani yuzasidan 
(Z
o
), quruqlikning chekka oqimli hududidan (Z
ch
), quruqlikning ichki (berk) oqimli 
hududidan  (Z
i
)  va  ularning  yig‘indisi,  ya’ni  yer  sirti  yuzasidan  (Z
er
)  bo‘ladigan 
yillik  bug‘lanish  miqdorlari  tenglamalarning  chiqim  qismlarini  tashkil  etadi.  Suv 
balansi  tenglamalarida  quruqlikdan  Dunyo  okeaniga  yoki  u  bilan  tutash  bo‘lgan 
dengizlarga  daryolar  keltirib  quyadigan  yillik  oqim  miqdorlari  (U
y
)  ham  hisobga 
olinadi. 
Kirim  va  chiqim  qismlarining  yuqorida  qabul  qilingan  belgilashlariga 
asosan suv balansi tenglamalarini dastlab yer sirtining ayrim qismlari uchun ko‘rib 
chiqamiz.  
Dunyo  okeani  uchun  suv  balansi  tenglamasi  quyidagi  ko‘rinishda 
ifodalanadi: 
Z
o 
= X
o 
+ U
ch 
. 
Chekka oqimli hudud uchun: 
Z
ch
 = X
ch
­U
ch
 , 
ichki oqimli hudud uchun esa 
Z
i
 = X
i
 
ko‘rinishida yoziladi. 
 Yuqorida keltirilgan ifodalarning yig‘indisi butun yer sirti yuzasi uchun suv 
balansi tenglamasini ifodalaydi: 
Z
o
 + Z
ch
 + Z
i
 = X
o
 + X
ch
 + X
i  
yoki 
Z
yer
 = X
yer
. 
Er  sirti  yuzasi  va  uning  ayrim  qismlari  uchun  suv  balansi  tenglamalarida 
qatnashuvchi  kirim  va  chiqim  qismi  elementlarining  miqdoriy  qiymatlari  5.2-
jadvalda keltirilgan. 
Yuqorida  qayd  etilgan  suv  balansi  tenglamalari  va  ularning  5.2-jadvalda 
keltirilgan  miqdoriy  qiymatlari  o‘rtacha  ko‘p  yillik  davr  oraliqlari  uchun  to‘g‘ri 
bo‘ladi. Chunki, bunda quruq kelgan yillar atmosfera yog‘inlari ko‘p bo‘lgan yillar 
bilan tenglashadi. 

---

 
67 
5.2-jadval  
Yer sirti yuzasi va uning ayrim qismlari suv balansi  
tenglamalari tashkil etuvchilarining miqdoriy qiymatlari