1. Islom fundamentalizm, radikalizm va ekstremizm.
XX asrning
uchinchi choragida «islom fundamentalizmi» muammosi jahonning
siyosiy radikal dasturlariga ega bo„lgan diniy guruhlar soni ortgan
hududlarida dolzarb ahamiyat kasb eta boshladi. Islom tarqalgan
hududlarda din siyosiylashuvining kuchayishi, mazkur hududlarda
istiqomat qiluvchi aholi orasida milliy va konfessional o„zlikning
shakllanishi, shuningdek ayrim diniy-siyosiy guruhlar tomonidan siyosiy
maqsadlari yo„lida ekstremistik g„oyalarning keng yoyilishi sharoitida
jahon hamjamiyatiga kuchli xavf tug„dirmoqda.
«Islom fundamentalizmi» atamasini qo„llagan holda, biz uning
islom olamida kelib chiqishi va mazmuniga ko„ra turlicha bo„lgan
g„oyaviy oqimlarning «siyosiy yarliki» sifatida qo„llanilishiga yo„l
qo„ymaslikka e‟tibor qaratishimiz lozim. Bundan tashqari, ilmiy
doiralarda «islom fundamentalizmi» atamasining yagona talqini mavjud
emasligini ham e‟tiborga olish muhim. Ba‟zi tadqiqotchilar, uni
tradisionalizm
bilan
bog„lasalar,
boshqalari
tradisionalizmni
fundamentalizmga qarama-qarshi qo„yadilar.
Fundamentalizm – boshqa diniy tizimlarga ham xos bo„lgan
holatdir. Xususan, rus sharqshunos olimi I.Alekseyev «fundamentalist
sifatida so„zning leksik mazmunidan kelib chiqqan holda, u yoki bu
g„oyaning izdoshlarini, uning fundamental asoslariga murojaat qiluvchi
2
va uni xayotga tatbiq etuvchilarni atash joiz», deya ta‟kidlaydi.
A.Abdul-Malikning
fikricha,
«fundamentalizm
barcha
yetuk
sivilizatsiyalarning tahdid va inqirozlar sharoitida yuzaga keluvchi
doimiy hususiyatidir». Fundamentalizm – konservativ diniy doiralarning
sekulyarizm, ya‟ni fan, madaniyat va jamiyat hayotining dindan holi
bo„lishiga qarshi harakatini aks ettiruvchi tendensiyadir. Uning aksi
sifatida modernizmni keltirish mumkin. Yuqorida ta‟kidlanganidek,
«fundamentalizm» atamasining kelib chiqishi, Shimoliy Amerika
protestantlarining «Muqaddas yozuvlardagi har bir detalning xatosizligi,
Iso payg„ambarning tug„ilishi, uning jisman qayta jonlanishi va
takrorlanmas holat ekani hamda gunohlardan poklanish nazariyasiga
sodiqlikni ilgari suruvchi» antimodernistik nashrlari bilan bog„liq.
Mazkur nashrlar fundamentalistlar va modernistlar o„rtasidagi jiddiy
bahslarga sabab bo„ldi. Diniy fundamentalistlar diniy aksioma va
doktrinalarga asoslanib, diniy aqidalarga asoslanuvchi jahon tartibotini
o„rnatish taklifini ilgari surmoqdalar.
«
Do'stlaringiz bilan baham: |