Namangan muhandislik-qurilish

I - Bob. Transport vositalarining elektr manbalari. 
 
1.1. Transport vositalarining elektr jihozlari va elektron tizimlari fanining 
rivoji va istiqboli.
 
 
Yurtboshimiz  aytganidek  bugungi  kunda  har  qanday  mamlakatning  jahon 
bozorida raqobatbardoshligi nafaqat tabiiy resurslarning mavjudligiga, balki, birinchi 
navbatda,  zamonaviy,  muntazam  yangilanib  turgan  texnologiyalarni  o‟zlashtirishga 
qodir yuksak bilimli va intizomli ishchi kuchini muntazam tayyorlashga bog‟liqdir. 
Bunday  ishchi  kuchisiz  iqtisodiyotning  yuqori  texnologiyalarga  asoslangan 
zamonaviy  tuzilmasini  shakllantiradigan  yangi  ishlab  chiqarishlarni  tashkil  etib 
bo‟lmaydi.  
 
Avtombilsozlikni rivojlanishi istiqbollari transport vositalarini elektr jihozlari 
va  elektron  tizimlarini  keng  ko‟lamda  ishlatilishi  bilan  bevosita  bog‟liqdir  Hozirgi 
zamonaviytransport  vositalarining  elektr  jihozlari  va  elektron  tizimini  ishchi 
jarayonlarini  yuqori  darajadagi  eng  zamonaviy  elektr  va  elektron  jihozlari  bilan 
ta‟minlash,  harakat  xavfsizligini  va haydovchi  ish sharoitini  yaxshilash  tadbirlarini 
ta‟minlovchi murakkab tizim bo‟lib, transport vositalarini samarali ishlatish darajasi 
ko‟p  jihatdan  ayni  elektr  jihozlari  va  elektron  tizimlarining  ishonchliligiga  bog‟liq 
bo‟ladi.  
Fanning  maqsadi-zamonaviy  texnik  talablar  asosida  talabalarga  transport 
vositalarining  elektr  jixozlari  va  elektron  tizimlari  tuzilishi,  konstruktsiyasi  va 
nazariyasi bo‟yicha puxta bilim berishdan iboratdir.  
Mamlakatimizda  chiqarilayotgan  va  avtokorxonalarda  keng  tarqalgan  chet  el 
transport  vositalarining  elektr  jihozlari  va  elektron  tizimlarini  tuzilishi,  ishlish 
printsipi,  turlari,  konstruktsiyasi,  elektron  boshqaruv  blogiga  ega  bo‟lgan  ichki 
yonuv dvigatellarva avtomatlashgan transmissiyani tuzilishi, vazifasi hamda nazariy 
asoslari to‟g‟risida umumiy tushunchalarni o‟rganish ko‟zda tutilgan. 
 Fanni o‟rganish natijasida talaba quyidagilarni bilishi lozim:  
-
 
transport  vositalarining  elektr  jihozlari  va  elektron  tizimlarini  tuzilishini 
o‟rganish;  
-
 
transport  vositalarinida  ishlatiladigan  elektr  jihozlarining  turlari,  rusumlari, 
ularning indeksatsiyalash va asosiy texnik ko‟rsatkichlari;  
-
 
elektr va elektron jihozlari mexanizmlari va tizimlarini o‟rganish;  
-
 
ixtisoslashtirilgan transport vositalaridagi elektr jihozlari;  
-
 
transport vositalarini yoqilgi tejamkorligini elektron boshqarish xususiyatlari; 
Mamlakatimizda  avtomobil  sanoatini  rivojlanishi  bilan  bir  qatorda  ularga 
kafolatli texnik xizmat ko‟rsatish, ularni ehtiyot qismlar hamda transport vositalarini 
elektr  va  elektron  jihozlari  materiallari  bilan  ta‟minlashda  birqator  muammolar 
mavjud  bo‟lib,  bu  muammolarni  yechimini  topish  zamonaviy  bilim  va  malakalarni 
talab  etmoqda.  Mavjud  muammolarni  rivojlangan  mamlakatlar  tajribalari,  fan  va 
texnikaning  eng  ohirgi  yutuqlaridan  foydalangan  holda  mamlakatimizdagi  ilg‟or 
tajribalar  bilan  uyg‟unlashgan  tarzda  hal  etilishi  лозим.  Buning  uchun 
mamlakatimizdagi  mavjud  transport  vositalarini  elektr  va  elektron  jihozlarini 
zamonaviy  talablar  asosida  jihozlash,  eng  zamonaviy  elektr  va  elektron  tizimlarini 
joriy  etishni  kengaytirish,  ichki  yonuv  dvigatellarida  elektron  boshqarishni 

---

 
16 
o‟rganish,  yangi  turdagi  elektr  va  elektron  tizimlari  ishlarini  o‟rganishni  amalga 
oshirish lozim.         
 
Ushbu  o‟quv  qo‟llanmada  yuqoridagi  qonun  va  farmonlar  talablari,  Davlat 
ta‟lim standarti, o‟quv rejasi talablari asosida ishlab chiqilgan:
 
-
 
zamonaviy  transport  vositalarini  elektr  jihozlari  va  elektron  tizimlarini  tuzilishi, 
ishlash printsipi, turlarini o‟rganish; 
-
 
transport vositalarini elektr jihozlari va elektron tizimlarini puxtaligini o‟rganish; 
-
 
transport vositalarini elektr bilan ta‟minlash tizimi ishini o‟rganish;  
-
 
transport vositalarining akkumulyator batareyalarini vazifasi va turlari hamda 
avtomobil turiga qarab qo‟llash; 
-
 
transport vositalarini generator qurilmalari ishini o‟rganish; 
-
 
transport vositalarini kuchlanish rostlagichlarini tuzilishi va ishlash printsipini 
o‟rganish; 
-
 
transport vositalarini dvigatellarni ishga tushirish tizimini o‟rganish; 
-
 
transport vositalarini ishga tushirishni yengillashtirish tizimini tuzilishini 
o‟rganish; 
-
 
transport vositalarini o‟t oldirish tizimiga qo‟yiladigan umumiy talablarni bilish; 
-
 
o‟t oldirish svechasiga qo‟yiladigan talablari ishini o‟rganish; 
-
 
transport  vositalari  dvigatelida  yonilg‟i  uzatilishini  elektron  boshqarishni 
o‟rganish; 
-
 
dizellarni elektron boshqarish tizimini ishini o‟rganish;  
-
 
ichki  yonuv  dvigatellaridan  chiqadigan  zaharli  moddalar  hisobiga  atrof-muhitni 
ifloslanishini kamaytirish;  
-
 
havoni kondensatsiyalash tizimlarini avtomobillarda qo‟llanishi; 
-
 
shassining elektr tizimlari avtomobillarga tanlash; 
-
 
transport  vositalarini  avtomatlashgan  transmissiyasini  tuzilishi  va  ishlashini 
o‟rganish;  
-
 
transport vositalarini yoritish va signalizatsiya tizimlari qo‟llash; 
-    informatsion-diagnostik tizimini transport vositalarida qo‟llash; 
-
 
harorat, bosim, sarf, tezlik va sathni nazorat qiluvchi asboblar ishini o‟rganish va 
qo‟llash;  
-
 
transport vositalarini nazorat bort tizimlari ishini o‟rganish; 
-
 
transport vositalarini yordamchi elektr jihozlar ishi va o‟rnatilishini o‟rganish; 
-
 
zamonaviy elektrik avtomobillar (elektromobillar) tuzilishini o‟rganish; 
-
 
transport vositalarini elektr jihozlari va elektron tizimlarini atrof-muhitga ta‟sirini 
kamaytirish muamolari;  
-
 
gibrid transport vositalarida qo‟llaniladigan yonilg‟i turlarini qo‟llash;  
-
 
ta‟lim  jarayonida  talabalarda  ijodiy  tashabbuskorlikni,  ratsionalizatorlik  va 
ixtirochilikni rivojlantirish;  
Avtomobillarning  elektr  jihozlari  asboblari  vazifasiga  qarab  elektr  energiya 
(elektr  toki)