Anatomiya odam tanasining shakli, tuzilishi, uning funktsiyalarini va

) 
-
 
kalla suyagiga xos, boshga yaqin. 
Kaudal
 (kaudalis) - dumga xos, gavdaning dum tomoniga yaqin. 
Ventral
 (ventral) - oldinga, qorin yuzasiga qaragan. 
Dorzal
 (dorsalis) - orqaga xos, orqa yelka tomonga qaragan. 
Proksimal
 (proximalis) - gavdaga yaqin. 
Distal
 (distalis) -  gavdadan uzoqda. 
Anterior
 -  oldinga. 
Posterior - 
orqa.
 
Superior
 - yuqorigi. 
Inferior
 - pastki. 
Externus 
- tashqi. 
Internus
 - ichki. 
Dexter
 - o’ng. 
Sinister
 - chap. 
Profundus
 - chuqur. 
Superfikalis 
-
  
yuza.
 

---

12 
 
 
    2- § Xujayraning tuzilishi. 
Xujayra  ko’p  hujayrali  organizmlarning  funktsional  tuzilish  birligi 
xisoblanadi.  Xar  bir  hujayra
  membrana,
 
yadro,  sitoplazmadan
  tashkil  topgan. 
Xujayra tuzilishini o’rganishda mikroskopdan foydalaniladi. 
Hujayra  nafaqat  insoniyat  balki  o’simlik va hayvonlarning asosiy tuzilish 
qismi  hisoblanadi.  Bu  kichik  organism  mustaqil  yashash  hususiyatiga  ega.  Ko’p 
hujayrali  organizlarda  hujayralar  bir  butun  organizmni  hosil  qiladi  va  keng 
qamrovli funksiyalarni bajaradi. Ko’p hujayrali organizmlar:o’simliklar, hayvonlar 
va  insonlarning  fundamental  asosini  hujayra  tashkil  qiladi.  Lekin  har  bir  guruh 
hujayralari  organizmda  maxsus  ish  bajarishiga  ko’ra  bir-biridan  farq  qiladi. 
Masalan  qizil  qon  tanachalari(eritrositlar)kislorod  tashiyotgan  paytida  nerv 
hujayralari qon tomirlar faoliyatiga tasir qiladi yoki ayrim hujayralar bir vaqtning 
o’zida  bo’linish  davrida  bo’ladi.Organizmdagi  har  bir  alohida  hujayraning 
funksiya bajarishi uning genetik tuzilishiga bog’liq. Hujayraning genetik tuzilmasi 
uning DNK si tarkibidagi genlarga bog’liq bo’ladi. Undagi dastur oqsillar  sintizi 
va hujayraning ko’payishiga yo’naltirilgan.
1
 
Xujayra  membranasi  uch  qavat  tuzilishga  ega.  Tashqi  va  ichki  qavatlari  bir 
qator  joylashgan  oqsil  molekulalaridan,  o’rta  qavati  ikki  qator  joylashgan  lipid 
molekulalaridan  tuzilgan.  Xujayrada  moddalar  almashinuvida  ishtirok  etadigan 
suv,  aminokislotalar,  glyukoza,  mineral  tuzlar  membrana  orqali  xujayra  ichiga 
o’tadi. 
Sitoplazma  yarim  suyuq  muhit  bo’lib,  elektron  mikroskopda  qaralganda, 
uning  mayda  donador  strukturasi  aniq  ko’rinadi.  Sitoplazmada  yadro  va 
xujayraning  organoid,  organellalari  bo‘lib,  ularni    umumiy  xamda  xususiyga 
ajratiladi.  Umumiy  organoidlar  barcha  organizmlar  xujayrasida  bo’ladi.  Xususiy 
                                           
1