Avtomobil elektr jihozlarini ishlatish, diagnostika qilish va

2.1.3. Akkumulatorlar batareyasini ishlatish
Akkumulatorlar  batareyasini  almashtirish  uchun  avval  man-
fiy, so‘ngra musbat chiqish joylariga mahkamlangan o‘tkazgich-
lar yechib olinadi. Shundan keyin akkumulatorlar batareyasi avto-
mobildan olinadi. Akkumulatorlar batareyasini avtomobildan olish
va joyiga qo‘yishda uning bankalarini birlashtiruvchi elementlar-
aro o‘tkazgichdan yoki chiqish joylaridan ushlab ko‘tarish tavsiya
etilmaydi. Bu qopqoqlar atrofidagi mastikaning darz ketishiga olib
kelishi mumkin. Yangi akkumulatorlar batareyasini o‘rnatishdan
avval undagi elektrolitning sathi va zichligini tekshirish kerak. Shu-
ningdek, batareyani mahkamlash moslamalari va akkumulatorga
ulanadigan  elektr  o‘tkazgichlarning  sozligini  tekshirish  lozim.
2.6-rasm. Ý-107 belgili
akkumulatorlar
batareyasining sinov
asbobi.

---

18
Avtomobilga akkumulatorlar batareyasini o‘rnatishda manfiy
qutb o‘tkazgichini «massa»ga ulash oxirgi navbatda amalga oshi-
rilishi zarur.
Akkumulatorlar  batareyasini  ishlatishga  tayyorlash.  Avto-
mobillarda ishlatishga  mo‘ljallangan akkumulatorlar  batareyasi
zavoddan, asosan, elektrolitsiz, quruq zaryadlangan plastinalar
bilan  chiqarilmoqda.  Bunday  akkumulatorlarni  bir  joydan  ik-
kinchi joyga ko‘chirib o‘tish  qulay,  ularni  nisbatan uzoq muddat
davomida (2 yilgacha) avtokorxona omborlarida saqlash va zaru-
rat tug‘ilganda tezda ishga tushirish mumkin. Quruq zaryadlangan
akkumulatorlarni ishga tushirishdan oldin, ularga elektrolit qu-
yiladi va zaryadlanadi.
Qo‘rg‘oshin-kislotali akkumulatorlarda elektrolit  sifatida toza
sulfat kislotaning distillangan suvdagi eritmasi ishlatiladi.  Elektrolit
tayyorlash jarayonida suvni kislotaga quyish qat’iyan man etiladi.
Chunki bu holda suvning ustki qatlamlari juda katta tezlik bilan
isib ketadi  va qaynaydi, kislota  bilan birgalikda  atrofga sachray
boshlab, kishi terisiga tushib og‘ir kuyish jarohatlariga olib kelishi
mumkin. Shuning uchun elektrolit tayyorlashda  faqat kislota suvga
ingichka oqim  ko‘rinishida jildillatib quyiladi va  maxsus shisha
tayoqcha yordamida uzluksiz aralashtirib turiladi. Elektrolit tay-
yorlash uchun ishlatiladigan idishlarning materiali plastmassa-
dan  yoki  sopoldan  bo‘lishi  tavsiya  qilinadi.  Shisha  idishlarning
elektrolit tayyorlash jarayonida ajralib chiqadigan issiqlik ta’si-
rida yorilib ketish xavfi bor.
Elektrolit tayyorlashda  yoki uni akkumulatorga quyishda te-
gishli xavfsizlik choralari ko‘rilishi zarur, xususan, ko‘zoynak ta-
qilishi, rezina qo‘lqop va etik, kislotaga chidamli materialdan tay-
yorlangan etik yoki kastum kiyilishi kerak.
Sof kislotani ishlatish va saqlash o‘ta xavfli bo‘lganligi sababli,
avtokorxonalarda, odatda, zichligi 1,4 ∙ 10 kg/m
3
. ga  teng bo‘lgan
kislotaning distillangan suvdagi eritmasi ishlatiladi va bu eritma
yordamida zarur zichlikka ega bo‘lgan elektrolit tayyorlanadi. 1.2-
jadvalda iqlim sharoitlari turlicha bo‘lgan mintaqalar uchun to‘la
zaryadlangan akkumulator elektrolitlarining zichligi keltirilgan.
Quruq zaryadlangan akkumulatorlarga quyilayotgan elek-
trolit harorati 30°C dan yuqori va 15°C dan past bo‘lmasligi zarur.
Elektrolitning 25°C ga keltirilgan zichligi O‘rta Osiyoning iqlim
sharoiti  uchun  yil  davomida  1,25—1,27∙10
3 
kg/m
3
  oralig‘idagi
qiymatlarda bo‘lishi tavsiya qilinadi.

---

19
Quruq  zaryadlangan  akkumulatorlarga  elektrolit  quyishdan
oldin, hamma shamollatish tuynuklari ochilishi va akkumulatorga
havoni kiritmaslik maqsadida qo‘yilgan barcha narsalarni, xu-
susan, tiqinlar tagidagi rezina lappaklar, yopishqoq tasmalar olib
tashlanishi,  ba’zi  tiqinlarning  shamollatish  tuynugidagi  plast-
massa quyilmalar qirqib tashlanishi zarur.
2.1-jadval