Book · September 005 citations 35 reads 4,397 author

4.5.4. Üretici-dönüşümlü Dilbilim Anlayışı: edinç ve edim 
Yapısal  dilbilimin  böylesine  kısır  bir  döngü  içerisine  girdiği  üstelik 
toplumlararası iletişimin de kaçınılmaz olduğu bir dönemde Chomsky' nin 
önderliğinde Üretici-Dönüşümlü dilbilim kuramı adıyla yeni bir dilbilim 
anlayışı ortaya çıkmıştır. Yapısal dilbilimle aynı paydayı paylaşmalarına 
karşın,  bu  akımın  yeni  sayılması,  dağılımsal  çözümleme  yönteminden 
vazgeçip, bireşime dayalı daha üretken bir yöntemi kullanmasından kay-
naklanmıştır. Bir başka deyişle, bu kuramın farklılığı dilbilimsel sürece 
devingenlik kazandırmasıdır. Bu kuramın öncüsü Chomsky, Saussure'ün 
öne  sürdüğü  toplumsal  dil  düzeneğiyle  ilgili  “dil”  kavramına,  “edinç” 
adını vermiştir. Ne var ki, 
edinç
, bir göstergeler dizgesi olarak tanımlanan 
dilden farklı olarak ülküsel konuşucu-dinleyici ilişkisine dayalı yaratıcılık 
ve üreticiliği olan bir kurallar dizgesidir, 
edim 
ise, bildirişimde somut ola-
rak  bu  kuralların  dile  dökülmesidir  (Vardar  1998:  56).  Bu,  onun  Saus-
sure’den farklı olarak dili bir “ürün” olarak değil, bir “üretim süreci” ola-
rak ele aldığını, dilin gerçek yaşamdaki kullanılışını bir kenara itip, asıl 
iletişimi  ilgilendiren  kural  dışı  işleyişi  görmezlikten  geldiğini  gösterir 
(Crystal  1974:  97-105).  İnsanoğlunun  belli  sayıdaki  dilbilgisi  kuralıyla 
dünyaya geldiğini ve bu edinç sayesinde sonlu sayıda kuraldan sonsuz sa-
yıda  tümce  üretebileceğini  öne  süren  bu  tümdengelimli  görüş,  yapısal 
yöntemin sonsuz sayıdaki tümceden sonlu sayıda kural çıkarmak şeklin-
deki salt görgüllüğe dayalı tümevarımlı yöntemine  ters düşer. Otto Ka-
de'den başlayan ülküsel konuşucu, dinleyici arasındaki iletişime dayalı bu 

---

 
83 
model, geçmişteki tümden gelimli yönteme geri dönüş olarak da değer-
lendirilebilir. (Campbell & Wales 1983: 242-249). 
Davranış Psikolojisinin etkisiyle dilin sadece ölçülebilen yönünün in-
celenebileceğini ve dil öğrenmenin sadece bir uyarıcı-tepki ilişkisi oldu-
ğunu  öne  süren  Skinner'a  karşılık,  Chomsky'nin  anlıktan  yola  çıkması, 
“edinci” tek boyutlu olarak ele alsa da, ürüne dayalı dilbilim araştırmala-
rının akışını değiştirmiştir. Ne var ki, Chomsky'nin dilin içselliğini, anlık-
sal bir üretim süreci olduğunu kabul etmesine karşın, kendi tanımıyla dilin 
toplumsal  iletişim  yanını  ilgilendiren  “söz”den  değil  de,  ülküsel  konu-
şucu-dinleyici konuşmalarından yola çıkması, çeviribilimin amacına ters 
düşmüştür (Gentzler 1993: 50-53). Bundan böyle, Chomsky'nin dilbilgisel 
kurallara sıkı sıkıya bağlı “edinç” kavramı, ancak dil öğreniminde ya da 
çeviri eğitiminde yanlış yapmaktan sakınmayı öğreten küçük ölçekli gü-
dümler geliştirmeye yaradığı öne sürülebilir.  
Öte  yandan,  Chomsky'nin,  Saussure’ün  “söz”le  ilgili  tanımına  karşıt 
olarak “edimi” dil düzeğindeki  kuralların söze dökülmesi şeklindeki ta-
nımı, günümüz dilin kural dışı işleyişini hesaba katan çeviri edinci tanımı 
karşısında yetersiz kalır. Bununla birlikte, araştırmalara devingenlik kat-
ması ve  çeviri ve  anlık arasındaki ilişkiyi gündeme  getirmesi açısından 
farklılık gösterir. Onun kuramı, çeviride salt ürün odaklı kaynak ve erek 
metne dayalı karşıtsal karşılaştırmalar yerine erek çeviri sürecine dikkati 
çekmeye yaramıştır. Bununla birlikte, Chomsky, her dilin temelinde ev-
rensel bir mantık yattığını savını öne sürerek, bir dilin sadece kendi içer-
sindeki üretkenliğine değinmek istemiş ve yüzeysel yapıların, derin yapı-
dan farklı olabileceğine özellikle işaret ederek bu modelin kesinlikle çe-
viride  bir  yöntem  olarak  kullanılamayacağına  da  değinmiştir  (Gentzler 
1993: 45-60). Chomsky’nin kendi kuramıyla ilgili bu uyarısına karşın, bir 
yandan göstergebilimin etkisi, öte yandan, üretici-dönüşümlü yaklaşım-
daki devingen süreç, onun kuramının basite indirgenerek dil öğrenimi ka-
dar çeviri kuramı ve çeviri eğitiminde de kullanılmasına yol açmıştır.  
Chomsky’nin yukarıda anlatıldığı şekilde üretici-dönüşümlü modelin-
deki devingen anlayışla birlikte çeviri yöntemi bulma arayışı yön değiştir-
miştir.  Kutsal  Kitap  çevirileri  yapan  Nida'nın  çeviribilimle  ilgilenmeye 
başlaması sözkonusu üretken anlayışla ilgili sürecin bir sonucudur.