Microsoft Word Tursunboyev S. O'zbek teatri tarixi. Majmua

 
Muhsin Qodirov. 
«Ilohiy muhabbat sadosi», 
«O’zbekiston adabiyoti va san’ati» gazetasi, 
1995-yil, 12-may 19-son. 
 
 
«PIRI KOINOT» HAQIDA 
 
Al-Farg’oniyga  bag’ishlangan  asarlar  ichida  eng  muvaffaqiyatlisi  Hamza  nomidagi 
akademik  drama  teatrida  sahnalashtirilgan  Hayitmat  Rasulning  «Piri  koinot»  dramasidir. 
Muallif  butun  e’tiborini  allomaning  olimlik  sifatlarini  ochishga  qaratgan.  Dramadagi 
boshqa  barcha  yo’nalishlar  ana  shu  maqsadga  bo’ysundirilgani  bois  Al-Farg’oniy  buyuk 
mutafakkir, oliyjanob  qalb egasi,  har bir so’zi  va  harakatida aql  va tafakkur  ufurib turgan 
siymo sifatida gavdalanadi. Asarni rejissor Valijon Umarov rassom Baxtiyor To’rayev bilan 
hamkorlikda sahnalashtirgan. 
«Piri koinot» spektaklida  mahobatli badiiy yechim orqali rejissor, avvalo, ota-bobolar 
ruhidagi  ulug’vorlikni, qolaversa,  ularga bo’lgan  hurmat  va ehtiromni  ifodalashga  intiladi. 
Yangrayotgan  musiqa,  taralayotgan  nur,  tugun  va  boshqa  tasviriy  omillar  qandaydir  katta 
hodisadan  darak  beradi.  Darhaqiqat,  shu  sahnaning  o’zidayoq  osmon  jismlarini 
o’rganayotgan  olimlar  va  ularni  mazax  qilib  kuzatib  turgan  mutaassib  guruh  namoyon 
bo’ladi.  Ya’ni,  to’qnashuv  ikki  toifa  odamlar  o’rtasida  kechishi  anglashiladi.  Goh  ochiq, 
goh  pinhona  kurashayotgan  guruhlarning  kuch  va  salohiyat  jihatdan  bir-biridan 
qolishmasligi  asar  voqealariga  shiddat  bag’ishlaydi.  Al-Zokir  aqlan  Farg’oniydan  ustun 
kela  olmasligini  dildan  his  qilgach,  hiyla  yo’liga  o’tadi.  Ana  shu  to’qnashuvlarda  asar 
qahramonlarining o’ziga xos xarakterlari oydinlashadi. 

---

Spektaklning  o’ziga  xos  xususiyatlaridan  biri  —  unda  bosh  qahramon  statik,  ya’ni 
o’zgarmas  yoki  ideal qahramon emas, balki oddiy  insoniy  xususiyatlardan  xoli bo’lmagan 
xokisor  inson.  Aktyor G’aybulla  Hojiyev  ijrosida  Al-Farg’oniy  ilm  izlab  Bag’dodga borib 
qolgan,  biroq  ona  Vatani  Farg’onani,  uning  go’zal  tabiati  va  sharqiroq  suvlarini  sog’inib 
yashovchi o’zbekning tashqi jihatdan oddiy, boshqalardan ko’pa ajralib turmaydigan, biroq 
qilayotgan  mehnati,  ilmiy  izlanishlari  bilan  o’z  davridan  ancha  ilgarilab  ketgan  inson 
sifatida gavdalanadi. 
Al-Farg’oniy  bilan  Firdavsning  uchrashuv  sahnasini  olaylik,  Farg’oniy  Firdavsdan 
salom  qilishni  so’raydi.  Bu  olimning  onasi  va  yoriga  mehr-muhabbatining  ifodasigina 
emas,  balki  ona  yurt  qarshisidagi  uzib  bo’lmas  farzandlik  burchining  go’zal  tasviridir. 
Kelinlarga  xos  harir  ko’ylak  va  ro’molda  tomosha  zaliga  qarata  Firdavs  —  S.  Yunusova 
qayta-qayta  engashib,  kelinlik  salomini  takrorlashini  so’raydiki,  buni  tomoshabin  go’zal 
Farg’onaga  ta’zimday  qabul  qiladi.  Shu  onda  bejiz  osmondan  ukpar  tashlangandek 
yulduzlarning sho’lalari to’kiladi. Go’yo butun borliq sevishganlarni olqishlayotgandek. 
Spektakl  finalida  o’zbek  o’g’lonining  ulkan  yer  timsolini  aylantirishi  yerning 
dumaloqligini birinchilardan bo’lib bashorat qilgan xalqning buyukligidan, doimo aylanib, 
harakatda bo’lgan zaminda o’ziga xos o’rni borligidan hikoya qilganday jaranglaydi. 
 
Dilfuza Rahmatillayeva.
 «Tarixiy dramaning 
uyg’onish davri», «Istiqlol va milliy 
teatr», «Yangi asr avlodi», 
2002-yil, 176—177-betlar.