Milliy g„oya tarixi va nazariyasi



Download 1,4 Mb.
Pdf ko'rish
bet48/87
Sana18.01.2022
Hajmi1,4 Mb.
#391565
1   ...   44   45   46   47   48   49   50   51   ...   87
Bog'liq
Milliy g„oya tarixi va nazariyasi

3-masalaning  bayoni: 
Istiqlol,  demokratiya  va  taraqqiyot  о‗zaro  vobasta 
tushunchalar.  Chunki  agar  milliy  mustaqillik  bо‗lmasa,  erkinlik  ham,  erkin 
rivojlanish  ham  bо‗lmaydi.  Shaxs  erkinligi  millat  erkinligidan  ayri  tushuncha 
emas.  Shu  bois,  О‗zbekiston  о‗tgan  asr  boshlarida  istiqlolni  qо‗lga  kiritganda 
birbiri  bilan  vobasta  ikki  vazifa  kun  tartibida  turardi:  biri  —  mustaqillikni 
mustahkamlash  bо‗lsa,  ikkinchisi      bozor  iqtisodiyotiga  asoslangan  demokratik 
jamiyat qurish.
 
          Hozirgi  paytda  О‗zbekistonda  bu  ikki  jarayon  muvaffaqiyat  bilan  davom 
etmoqda  va  mamlakatimiz  tobora  iqtisodiy  taraqqiy  etgan  davlatlar  safiga  kirib 
bormoqda.  Yana  shu  narsa ham  aniq bо‗ldiki, iqtisodiy  taraqqiyot  ijtimoiysiyosiy 
va ma‘naviyma‘rifiy yuksalish bilan uzviy aloqada kechishi shart ekan. Boshqacha 
aytganda,  iqtisodiy  taraqqiyot  osmondan  tushadigan  mо‗jiza  emas,  balki  uni 
О‗zbekiston  xalqining  о‗zi  amalga  oshiradi.  YA‘ni  xalqimizning  ma‘naviy 
ma‘rifiy saviyasi, bilim va malakasi, salohiyati, umummadaniy darajasi qanchalik 
baland bо‗lsa, iqtisodiy taraqqiyot ham shuncha tezlashib, «erkin, faravon hayotni 
ta‘minlashgashart sharoityaratiladi»
1
. Aholining har bir qatlami, har bir fuqaro buni 
yaxshi  anglab  yetib,  shunga  qarab  faoliyat  olib  borishi  lozim  bо‗ladi.  Ammo  bu 
jabhada  muammolarimiz  kо‗p.  Zero,  demokratiya  —  erkin  yashash  va  erkin 


faoliyat  olib  borish,  fikr  bildirish,  о‗z  irodasini  ifodalash,  haq  huquqlaridan 
bemalol  foydalanish  va  jamiyat  ishlariga  faol  qatnashishni  anglatadi.  О‗zbekiston 
Respublikasi  Konstitusiyasi  bunga  tо‗la  kafolat  beradi  va  har  bir  fuqaroning 
huquqini himoya qiladi. Biroq, ayni vaqtda, demokratiya yuksak ma‘naviyat egasi 
bо‗lish,  mas‘uliyat  va  jamiyat  oldidagi  burchni  his  qilishni  talab  etadi.  Qonun, 
huquq  imkoniyatlar  bersa,  axloq,  burch,  о‗zgalar  manfaati  bilan  hisoblashish, 
insoniylik  udumlari,  vijdon  esa  mas‘uliyat  yuklaydi,  har  bir  individual  shaxs 
manfaati  bilan  jamiyat  manfaati  chambarchas  bog‗liq  ekanini  har  soatda  bizga 
bildirib turadi. Shu bois 
hukuk va burch, erkinlik va mas’uliyat qamma vakt birga, 
uzviy 
oloqada amal qiladigan tushunchalardir. О‗zaro raqobat, aqlu zakovat kurashi 
va tadbirkorlik ishbilarmonlik xislatlari ham shu zaminda adolat о‗zaniga tushadi, 
kishining kishi tomonidan nohaq ezilishi, zо‗ravonlik qilinishiga yо‗l qо‗yilmaydi.
 
            Demokratiya  hamma  sohalarda  shaxsiy  qobiliyatni  charxlaydi,  raqobat  va 
«kim  о‗zar»ga  bardosh  berishni  talab  qiladi.  Bu  muttasil  va  muntazam  ravishda 
izlanish,  ixtirolarni  amalga  oshirishni,  har  doim  olga  intilishni  talab  qiladi.  
Sustkashlik  qilgan,  yangilik  yaratishga  noqobil  odam  taraqqiyotdan  orqada  qolib 
ketaveradi. Buning oqibatida shaxsda xudbinlik shaxsiy manfaatni ustun qо‗yishga 
mayllik  vujudga  kelishi  muqarrar.  Xudbishshkning  bir  necha  jihatlari  bor:  о‗z 
iste‘dodi  va  qobiliyatini  ishga  solib,  fikri  va  rejalarini  hayotga  tadbiq  etish  ham 
aslida  xudbishshk  ya‘ni  shaxs  sifatida  о‗zlikni  namoyon  qilishdir.  Buni  ijobiy 
ma‘nodagi xudbinlik deb atash mumkin. Bunday xudbinlik individual say harakat 
jamiyat rivojiga yordam beradi. Ammo faqat о‗zini о‗ylaydigan, boshqalar mehnati 
evaziga boyishga intiluvchi shaxslar ham bor. О‗lar о‗zlarini eng dono, eng kuchli 
hisoblab, atrofdagilarga bepisand munosabatda bо‗ladilar, kibru havoga beriladilar 
va  jamiyat  rivojiga  naf  keltirmaydilar.  Mana  bunday  manmanlik  va 
hukmfarmonlikka  asoslangan      xudbinlik  aslida  ma‘naviy  kashshoklik  tufayli 
paydo  bо‗ladigan  axloqiy  qusurdir.  Zero,  «о‗zim  bо‗lay»  falsafasi  milliy 
vatanparvarlik  tuyg‗usini  sо‗ndiradi.  «О‗zim  bо‗lay»  deb  intiladigan  odam 
iymone‘tiqodni xam poymol etadi. Bunday odam haromhalol, yaxshiyomonni ham 
farklamaydi,  qanday  bо‗lmasin,  qayerda  bо‗lmasin  о‗zlashtirib  olsa  bо‗lgani, 
boshqasi bilan ishi yо‗q
 
            Shunisi  ma‘lumki,  bizning  ulug‗  shoirlarimiz,  mutafakkir  bobolarimiz, 
avliyo  shayxlarimiz  hirs  va  hasadga,  shaytoniy  nafsga  berilish,  bu  yо‗lda 
odamlarga  jabrzulm  Qilishga  qarshi  chiqqanlar.  Xalqimiz  axloqining  eng  yaxshi 
jihatlari  shu  bois  hozir  ham  о‗z  kuchini  kо‗rsatmoqda.  Biz  tariximiz,  ulug 
madaniyatimiz  obidalari,  ma‘naviy  qadriyatlarni  tikladik.  Xalqimizning  ruhiyati 
tiklandi.  Ma‘naviy  merosimiz  bilan  faxrlanamiz,  ulug‗  Vatan  farzandlari 
ekanligimiz dilimizni g‗ururga tо‗ldiradi. Buning о‗ziyoq Vatanimizning buguni va 
kelajagi  uchun  qayg‗urish  hissini  uyg‗otadi.  Biz  chinakamiga  uygoq  xalq  sifatida 
dunyoga  boqmoqdamiz,  dо‗stu  dushmanni  ajratib,  milliy  manfaatlarimiz  uchun 
kurashmoqdamiz.  
         Har  bir  xalq  о‗zining  milliy  mustaqil  davlati  bilan  о‗zligini  kо‗rsata  oladi. 
Xalqaro rivojlanish sharoitida boshka mamlakatlar bilan raqobat qila oladi. Xullas, 
xalq (millat), mamlakat va davlat tushunchalari ajralmas yaxlitlikdir.
 


         О‗zbekistonning  mustaqil  mamlakat  sifatidagi  mavjudligi  uning  milliy 
davlatchiligi  taraqqiyoti  bilan  birgalikda  olib  qaralgandagina  mazmunmohiyatga 
ega  bо‗ladi.  Tarixiy  tajribalar  aynan  о‗tish  davrida  davlatning  islohotchilik  roli 
benihoya  katta  bо‗lishini  tasdiqlamoqda.  Shu  ma‘noda,  mustaqil  О‗zbekiston 
davlatini  xalqimizning  irodasi  va  ruhini  ifodalaydigan,  uning  birligini 
ta‘minlashdagi о‗rni beqiyosdir.
 
           Davlatni  shunchaki  ma‘muriy  instrument,  boshqaruv  apparati,  xolos  deb 
talqin  etish  yetarli  emas.  Bu  ta‘rif  demokratiya  sharoitida  ham  milliy  birlik  va 
xalqning  ma‘naviy  yaxlitligi,  demak  uyushib,  jipslashib,  rivojlanish  yо‗liga 
chiqnshiga xalaqit beradi. Qolaversa, taraqqiyot ham, demokratiya ham о‗z о‗zidan 
sodir  bо‗lmaydi.  Mamlakat  xavfsizligini,  osoyishtaligini  ta‘minlash,  siyosiy 
manfaatlar  tо‗qnashuvida  dadil  turib,  milliy  manfaatni  himoya  qilish  davlat 
zimmasidadir.
 
           Demokratiya  sharoitida,  albatta,  davlat  va  uning  tarkibiy  qismi  bо‗lgan 
hokimiyatga  munosabat  о‗zgaradi.  Chunki  hokimiyat  jamiyat  nazorati  ostida 
bо‗ladi.  Saylash  va  saylanish  mexanizmining  amal  qilishi,  davlat  rahbarlarining 
hisob berib turishi, matbuot erkinligi, jamoat tashkilotlarining faolligi — bularning 
hammasi  davlatning  mutlaq  g‗oyalarga  berilishiga  yо‗l  qо‗ymaydi.  YA‘ni  shaxs, 
jamiyat  va  davlat  о‗zaro  yaqinlashib  boradi,  birbiriga  hisob  berish  kuchayadi. 
Natijada, shaxs va davlat manfaatlari uyg‗unlashib boradi.
 
           Ana  shunday  sharoitda  milliy  g‗oya  qanday  ahamiyatga  ega  bо‗ladi,  u 
demokratik  qadriyatlarning  xalq  ongiga  singashi  va  joriylanishiga  tо‗sqinlik 
qiladimi yoki davlatning ilohiylashuviga sabab bо‗ladimi?
 
Bunga faqat «yо‗q» deb javob berish mumkin.
 
          Birinchidan,  milliy 
G

OYA 
—  bu  har  bir  shaxs  va  butun  jamiyatga  tegishli 
g‗oyadir.  Milliy  istiqlol  g‗oyasi  fikrlar  va  mafkuralar  xilmaxilligiga  asoslanadi; 
milliy g‗oya jamiyat mafkurasi, davlat mafkurasi emas;
 
          Ikkinchidan,  milliy 
G

OYA 
negizida  vatanparvarlik  millatparvarlik  tuyrusi 
yotadi.  Demak  milliy  g‗oya  va  milliy  taraqqiyot,  yurt  rivoji  vobasta.  Shu  nuqtai 
nazardan  ham  yurtboshimiz  Islom  Karimovning  «Ozod  va  obod  Vatan,  erkin  va 
farovon hayot qurish — pirovard maqsadimiz» degan hikmatli sо‗zida ma‘no kо‗p. 
Bu jumlada mustaqillikning abadiyligi, demokratik erkinliklar, Vatan ravnaqi, har 
bir fuqaro hayotining farovonlashuvi kо‗zda tutiladi.
 
          Uchinchidan,  milliy  g‗oya  hech  narsani,  jumladan,  davlatni  ham,  alohida 
shaxslarni  ham  ilohiylashtirishni  nazarda  tutmaydi,  balki  xalqning  eng  ezgu  his 
tuyg‗ulari, intilishlarini ifodalab, bunyodkorlik ishlariga rag‗batlantiradi.
 
          Tо‗rtinchidan,  milliy  g‗oya  allaqanday  totalitar  xususiyatga  ega  mafkura 
emas,  u  biron  bir  shaxs  ishlab  chiqqan  va
 
zо‗rlab jamiyatga tiqishtirayotgan yoki 
tepadan  tushirilgan  «yagona  g‗oya»  ham  emas.  U  xalqning  о‗z  tafakkuri  mevasi 
bо‗lib, milliy ma‘naviy negizga tayanadi.
 
         Beshinchidan,  milliy  g‗oya  umumbashariy  fikrlar,  ilmiy  yutuqlarni  jamlab 
singdirishni ham kо‗zda tutadi. Yevropa mutafakkirlaridan biri K.Gelvetsiy yozgan 
edi:  «Vatanga  muhabbat  butun  dunyoga  muhabbat  bilan  muvofiq  keladi.  Ilmu 
ma‘rifat nuridan bahramand bо‗lgan har bir xalq bu bilan о‗z  kо‗shnilariga zarar 
yetkazmaydi.  Aksincha,  davlatlar  qanchalik  ma‘rifatli  bо‗lsalar,  ular  о‗zaro 


gayalar, bilimlar almashishga moyil bо‗ladilar va oqibatda shu tufayli butun dunyo 
aqli  ortib  boraveradi».  Shu  bois,  milliy  g‗oya  mamlakatni  yakkalab  qо‗yadi, 
taraqqiyotni susaytiradi, deguvchilar xato qiladilar.
 
            Shunday  qilib,  milliy  g‗oya  —  milliy  rivojlanish  lokomotivi.  Turgan  gap, 
bunda  davlatchilik 
G

OYASI
,
 
davlat  va  uning  rahbariga  hurmat,  milliy  davlat 
salohiyati bilan faxrlanish ham muhim о‗rin tutadi. «Bu — mening xalqim, bu — 
mening «Vatanim», deb faxrlangan odam «Bu — mening davlatim» deya faxralana 
olishi ham kerak. Davlat bir organizm sifatida о‗zini takomillashtirib, demokratik 
jamiyatni  tashkil  etuvchi  kuch  sifatida  har  doim  millat  ravnaqiga  rahnamo  bо‗lib 
turadi.
 
           О‗zbekistonning  istiqlol  davridagi  rivojlanishi,  о‗ziga  xos  taraqqiyot  yо‗li 
buni  isbotlab  turibdi.  Donishmand  Gegel  yozgan  edi:  «Xalq  (millat)ning  tub 
maqsadi davlat bо‗lish hamda о‗zini shu holatda saqlashdir. Xalq (millat) davlatsiz 
hech  qanday  tarixga  ega  bо‗lmaydi...  Davlat  xalq  hayotining,  ya‘ni  san‘at,  axloq, 
din, fanning asosi va ularni atrofiga tо‗playdigan xalq ruhidir».
 
          Gegel  nazarida  о‗zlikni  anglashning  oliy  kо‗rinishi  ham  milliy  о‗zlikni 
anglashdir. Chunki, toki kishilar о‗zlarini bir tarix bir ruhiyat, bir makon kishilari 
deb  his  etmasalar  va shu  asosda birlashmasalar,  tarix sahnasiga  chiqa  olmaydilar, 
zero tarixning о‗zi «millatlar ruhining raqobatlashuvidir» (Gegel).
 
Demak milliy rivojlanish omillari quyidagilardan iborat:
 
1. 
 
Milliy 
istiqlol 
g‗oyasiga  asoslangan  bunyodkorlik  fidoyilik  va 
 
vatanparvarlik.
 
2.  
Milliy  ma‘naviy  yuksalish  va  ilmiy  salohiyat,  madaniy  darajaning 
 
balandligi.
 
3.  
Milliy yakdillik  siyosiy barqarorlik.
 
4.  
Mustahkam milliy davlatchilik asoslarining mavjudligi.
 
5.  
Milliy о‗zlikni anglashning yuksak darajada  bо‗lishi va boshqalar.
 
Milliy g‗oya demokratiya va milliy davlatchilikning negizlarini tashkil etadi.
 
           Prezident Islom Karimov birinchi chaqiriq Oliy Majlisning XIV sessiyasida 
sо‗zlagan ma‘ruzasida
1
 qо‗lga kiritilgan yutuqlarni sarhisob etib, tahliliy nazardan 
о‗tkazar  ekan,  yaqin  yillardagi  muhim  ustuvor  yо‗nalishlardan  biri  sifatida 
«jamiyat  ma‘naviyatini  yanada  yuksaltirish»  deb  e‘lon  qildi.  Xо‗sh,  buning  eng 
ustuvor  yо‗nalishi  hisoblanmish  «mamlakat  siyosiy,  iqtisodiy,  davlat  va  jamiyat 
qurilishini  yanada  erkinlashtirish»  vazifasi  bilan  qanday  aloqasi  bor?  Aytish 
mumkinki, bevosita aloqasi bor. Chunki siyosiy va iqtisodiy hayotni erkinlashtirish 
degan  gap  jamoat  tizimlarini,  fuqarolarning  о‗zо‗zini  boshqaripshi  rivojlantirish 
demakdir.  Buni  kim  amalga  oshiradi?  Albatta,  fuqarolarning  о‗zi.  Shunday  ekan, 
fuqarolar  о‗z  haqhuquqini  tanimasdan,  faollashmasdan,  siyosiy  ongi  oshmasdan, 
chinakamiga vatanparvar, fidoyi bо‗lmasdan bu vazifalarni ado eta olmaydi.
 
Bu  ulkan  vazifani  bajarish  uchun  har  bir  fuqaro  chinakamiga  fuqarolik 
burchini anglagan, kurashchan va faol bо‗lishi lozim.
 
         Erkin fuqaro va ozod shaxs quyidagi tо‗rt jihatni, ya‘ni:
 
1)о‗z haq haquqini taniydigan va buning uchun kurashadigan;
 
2)о‗z kuchi va imkoniyatlarini ishga solib uning samarasini kо‗radigan;
 


3)atrofida  sodir  bо‗layotgan  voqeahodisalarga  mustaqil  munosabat  bildira 
oladigan;
 
4)shaxsiy  manfaatini  mamlakat  va  xalq  manfaati  bilan  uygun  holda  kо‗rib 
faoliyat yuritadigan bо‗lishi lozim.
 

Download 1,4 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   44   45   46   47   48   49   50   51   ...   87




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish