Globalization process and ethics problems

Mehribon otajonim xizmatlarig‘a! 
Tangrim soyai davlatingizni boshimdin eksik etmagay, aziz qiblagohim! 
Bu  aqshom  uyg‘a  janobi  halifamni  ziyoratg‘a  taklif  qildim.  Onajonim  dedilarki, 
go‘sht  va  birinj  yo‘qtur,  marhamat  aylab,  taomg‘a  kerakli  nimasalarni  olib 
xizmatkordan yuborsalar, hursand bo‘lur edim, afandim. 
qulingiz…» deya murojaat qilish kerakligi uqtiradi. 
Farzandning onaga yo‘llaydigan maktubida esa: 
«Sevikli onam huzuri sharifalarina! 
Parvardigorim doim sizni eson saqlasun. 

---

45 
 
Onajon! 
Mehribon opamni uyig‘a borganingizga o‘n kun bo‘ldi. Men sizni ko‘b sog‘indim. 
Boray  desam,  maktabdan  qolurman.  Ani  uchun  iltimos  qilarmanki,  emdi  uyg‘a 
kelsangiz, yo‘lingizg‘a ko‘z tutarman, volidajonim! 
Mushfiq  opamg‘a  salom  aytarmen.»
  degan  samimiy  fikrlar  bildirilishi  maqsadga 
muvofiq. 
Shogirdning ustoziga yo‘llaydigan maktubining odobi qo‘yidagicha aks etishi talab 
etiladi: 
«Janobi ustodi kiromim huzuri anvorlarina! 
Parvardigorim fayzu muhabbatu ustodonalarini bizdin eksik etmagay. 
Boisi donish va saodatim, janobi mavlom! 
Hazrati vohib-al-atoyi o‘tgan aqshom bandangizg‘a bir o‘g‘ul birodar ato etdi. Shul 
sababli  bukun  janobi  volidam  xizmatlariga  turmog‘im  lozim  bo‘ldiki,  maktabg‘a 
borolmag‘animga janobingizdan afu tilarman, afandim!»
1
 
Mahmudxo‘ja  Behbudiyning  mazkur  qaydlari  xalqimiz  azaldan  so‘zga, 
matnga, matn mazmuniga jiddiy e’tibor bilan qaraganligidan dalolatdir. 
Bugungi  kunda  kompyuter  texnikasining  imkoniyatlari  qog‘oz  orqali 
maktublar  yozish  uchun  deyarli  ehtiyoj  qoldirmadi.  Endilikda  bir-birimizga 
qiladigan  yozma  muloqotimiz  elektron  pochta,  E.mail,  SMS  orqali  amalga 
oshirilmoqda.  Ammo,  texnikaning  bunday  imkoniyati  insonning  yozma  nutq 
madaniyatini yuqsaltirdi, desak xato qilgan bo‘lamiz. Chunki, bugungi kunga kelib 
kundalik faoliyatimizda ishlatilayotgan so‘z boyligimiz shunchalik nochorki, yozma 
matn  haqida  gapirmasa  ham  bo‘ladi.  Vaholangki,  yozma  nutq  madaniyatimizga 
ta’sir ko‘rsatuvchi vosita va omillarning o‘zi tahrirga muhtoj. 
Qur’oni  karim  va  Hadisi  sharifda  ham  so‘z  va  nutq  haqida  fikrlar  berilgan. 
Qur’oni karimda insonning aytilgan so‘zini, xar bir xatti-harakatini, qiladigan ishini, 
tartibga  soluvchi  qator  hukumlar  bor.  Islom  me’yor,  mezon  va  mutanosiblikni 
mushtarak etuvchi bir manzuma sifatida insonning og‘zidan chiqadigan xar bir kalimani 
muayyan asoslar bilan  izga  soladi.  Qur’oni  karimda 
"U biron bir kalimani so‘zlay 
                                                             
1
 Begali Qosimov «Karvonboshi» // Yoshlik. 1990. №1. B.66 

---

46 
 
boshlar ekan, yonida uning so‘zlarini taftish qiluvchi nazoratchi turadi" 
degan oyat 
mavjud.  Oyatning  mazmuni  shundan  iboratki,  og‘izdan  chiqayotgan  xar  qanday 
so‘zlar odamlar orasida tezlik bilan o‘z bahosini oladi. Shunday ekan, inson yoqimli, 
foydali,  zaruriy  mavzularda  so‘zlamog‘i,  behuda  va  ma’nisiz  so‘zlardan  extiyot 
bo‘lmog‘i lozim. Hadisi sharifda ta’kidlanishicha: 
"So‘zning foyda - zararini o‘ylab 
so‘zlagan kishi odamlar oldida Buyuk o‘rin olgani kabi Alloh maolo qoshida ham 
marhamatga  tegishli  odam  bo‘ladilar.  Aqli  bor  odam  xar  vaqt  o‘ziga  zarar 
keltiradigan so‘zlardan saqlanur... Musulmon odam, o‘zini Allohga topshirgan kishi 
yolg‘on so‘zlashga yo‘l qo‘ymas. O‘ziga foydali, zararli bo‘lishiga qaramasdan xar