O‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi tomonidan darslik sifatida tavsiya etilgan

 

11.2. Korporativ boshqaruvda davlat ishtirokining  

o‘ziga xos xususiyatlari 

 

Bozor iqtisodiyoti sharoitida davlatning iqtisodiyotga aralashuv 

darajasi  keskin  qisqarib  borishiga  qaramasdan,  butunlay  barham 

topmaydi.  Ya’ni  bozor  iqtisodiyoti  yuqori  darajada  rivojlangan 

mamlakatlarda  ham  iqtisodiyotning  ma’lum  bir  soha  va 

tarmoqlarida davlat o‘z ulushini saqlab qolganligiga bugungi kunda 

ham  guvoh  bo‘lmoqdamiz.  Umumiy  olganda  korporativ  boshqaruv 

modellari  xususiyatlari,  mamlakatlarning  rivojlanish  xususiyat-

laridan  kelib  chiqqan  holda  iqtisodiyotda  davlat  ulushi  darajasi 

xorijiy  davlatlarda  turlicha  ekanligini  ham  shu  o‘rinda  qayd  etib 

o‘tish  lozim.  Har  bir  davlatning  korporativ  tuzilmalardagi  ulushi 

darajasi  ko‘p  jihatdan  ijtimoiy-iqtisodidiy  taraqqiyotga  ta’sir 

ko‘rsatish  zarurati  bilan  o‘zaro  bog‘liq  hisoblanadi.  Bunda  albatta 

ma’lum  bir  maqsadlar  belgilab  olinadi.  Davlat  ishtirokidagi 

aksiyadorlik  jamiyatlarida  korporativ  boshqaruv  amaliyoti  xususiy 

korporativ  tuzilmalardagi  korporativ  boshqaruv  amaliyotidan 

ma’lum  bir  xususiyatlariga  ko‘ra  farq  qiladi.  Yuqoridagilar  asosida 

quyida  davlat  ulushi  mavjud  aksiyadorlik  jamiyatlarida  korporativ 

boshqaruv  xususiyatlari,  davlatning  korporativ  boshqaruvdagi 

ishtirokidan asosiy maqsadi va vazifalari, oltin aksiya amaliyotining 

qo‘llanish  tartibi,  mamlakatimizdagi  aksiyadorlik  jamiyatlari 

faoliyatida davlat ishtiroki tahlilini ko‘rib chiqamiz. 

Davlatning  korporativ  tuzilmalar  faoliyatidagi  ishtiroki 

quyidagi ikkita yo‘nalish asosida ko‘zga tashlanadi: 

Birinchidan, korporativ boshqaruv amaliyoti bo‘yicha me’yoriy-

huquqiy  hujjatlarni  qabul  qiladi  va  korporativ  tuzilmalarning 

faoliyati  davomida  qonunchilikda  belgilab  qo‘yilgan  talablarning 

bajarilishi  holatini  nazorat  qilib  boradi.  Mazkur  jihat  barcha 

mamlakatlar tajribasida qo‘llaniladi. 

Ikkinchidan, davlat korporativ boshqaruv amaliyotida bevosita 

ishtirok  etadi  va  aksiyadorlik  jamiyatlari  faoliyatiga  doir  qarorlar 

qabul  qilishga  o‘z  ta’sirini  ko‘rsatadi.  Bunda  davlat  ustav 

---

 

225 

kapitalidagi ma’lum bir ulushga egalik qilish orqali mulkdor sifatida 

ishtiroki kun tartibiga chiqadi. 

Umuman davlatning korporativ boshqaruvda bevosita ishtiroki 

quyidagilar asosida amalga oshiriladi: 

-  aksiyadorlik  jamiyati  ovoz beruvchi  aksiyalariga to‘liq egalik 

qilish.  Shuningdek  faqat  davlat  tomonidan  ustav  kapitalini  to‘liq 

shakllantirish  amaliyoti  asosida  ham  davlatning  korporativ 

boshqaruvdagi  ishtiroki  kuzatiladi.  Bunda  davlat  aksiyadorlik 

jamiyatida  yagona  aksiyador  sifatida  faoliyat  yuritadi  va  yakka 

tartibda  qarorlar  qabul  qiladi.  Mazkur  amaliyot  mamlakatimizdagi 

aksiyadorlik jamiyatlarida ham kuzatiladi; 

-  aksiyadorlik  jamiyatlari  aksiyalar  nazorat  paketiga  egalik 

qilish.  Mazkur  holatda  davlat  yirik  aksiyador  sifatida  maydonga 

chiqadi  va  birinchi  navbatda  davlat  manfaatlarini  ko‘zlab  faoliyat 

yuritadi.  Ya’ni  boshqa  aksiyadorlarning  qarorlar  qabul  qilishga 

ta’siri nisbatan past bo‘ladi;  

11.1-jadval