O‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi tomonidan darslik sifatida tavsiya etilgan

MAHSULOT SOTISHDAN TUSHUM 

Mahsulot sotishdan sof tushum 

Yalpi foyda 

Asosiy faoliyatdan olingan foyda 

Umumxo’jalik faoliyatidan olingan foyda

 

Soliq to‘langungacha olingan foyda

 

SOF FOYDA 

Qo‘shilgan qiymat solig‘i

 

Boshqa egri soliqlar 

Davlat maqsadli 

jamg‘armalariga majburiy ajratmalar

 

Y

er qa’ridan foydalanganlik uchun soliq

 

Suv resurslaridan foydalanganlik uchun 

soliq 

Yuridik shaxslardan olinadigan yer 

solig

‘

i 

Yagona ijtimoiy 

to

‘

lov 

Yuridik shaxslardan olinadigan foyda solig

‘

i 

Yuridik shaxslarning mol-mulkiga 

solinadigan soliq 

Aksiz solig‘i

 

---

 

223 

tomonidan  qo‘shimcha  foyda  solig‘i  ham  to‘lanadi.  Ushbu  soliq 

belgilangan rejalarga nisbatan mahsulot narxining oshishi hisobiga 

olingan  qo‘shimcha  foydaga  nisbatan  soliq  olinadi.  Demak,  ushbu 

soliq  bo‘yicha  ham  davlat  bilan  moliyaviy  munosabatlar  yuzaga 

keladi. 

Bizning  fikrimizcha  soliqlar  va  majburiy  ajratmalar  bilan 

bog‘liq  munosabatlar  tizimini  tadqiq  etish,  ularning  korporativ 

tuzilmalar moliyaviy holatiga ta’sirini baholash hamda ular bo‘yicha 

to‘lovlar  ketma-ketligini  o‘rganib  chiqish,  korporativ  tuzilmalarda 

soliqlarni  rejalashtirish  jarayonini  samarali  tashkil  etishda 

imkoniyat yaratadi. 

Korporativ  tuzilmalar  va  davlat  o‘rtasidagi  o‘zaro  moliyaviy 

munosabatlar  o‘ziga  xos  xususiyatga  ega.  Bu  bo‘yicha  Q.Yaxyoyev 

nafaqat  korporativ  tuzilmalar,  balki  barcha  soliq  to‘lovchilar  va 

davlat  o‘rtasidagi  moliyaviy  munosabatlar  haqida    to‘xtalib,  “soliq 

to‘lovchi va davlat o‘rtasida bu yerda qarama-qarshi manfaat yotadi. 

Davlat  iloji  boricha  o‘z  xizmatlari  uchun  ko‘p  soliq  olishni  istaydi, 

to‘lovchilar  esa  iloji  boricha  kam  soliq  to‘lashni  istaydi”

58

 –  deya, 

ta’kidlab  o‘tadi.  Demak,  davlat  va  korporativ  tuzilmalar  o‘rtasidagi 

soliq  munosabatlarini  o‘rganish,  bundagi  qarama-qarshiliklarni 

samarali  tartibga  olish,  ham  korporativ  tuzilmalar  ham  davlat 

manfaatlariga 

salbiy 

ta’sir 

etmaydigan 

soliqqa 

tortish 

mexanizmlarini joriy qilish muhim ahamiyat kasb etadi.  

O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2015-yil 24-apreldagi 

PF-4720-sonli  “Aksiyadorlik  jamiyatlarida  zamonaviy  korporativ 

boshqaruv  uslublarini  joriy  etish  chora-tadbirlari  to‘g‘risida”  gi 

Farmoni  ham  kelgusida  soliq  munosabatlarining  o‘zgarishiga  ta’sir 

ko‘rsatadi.  Xususan  ushbu  Farmonga  muvofiq  aksiyadorlik 

jamiyatlari  boshqaruv  xodimlari  sifatida  jalb  qilingan  xorijiy 

mutaxassislarning  mehnatga  haq  to‘lash  fondidan  yagona  ijtimoiy 

to‘lov  to‘lash,  xorijiy  mutaxassislarning  boshqaruv  xodimlari 

sifatidagi  faoliyatidan  olgan  daromadlari  daromad  solig‘i,  to‘lov 

manbaidan  olinadigan  daromad  solig‘i,  shuningdek  byudjetdan 

tashqari  Pensiya  jamg‘armasiga  to‘lanadigan  fuqarolarning 

majburiy  sug‘urta  badallaridan  ozod  etish  belgilandi.  Bu  esa,  o‘z 

navbatida, 

korporativ 

tuzilmalarda 

zamonaviy 

boshqaruv 

                                                           

58

 

Қ

.Я

ҳ

ёев. Соли

қ

 назариясидаги долзарб масалалар 

ҳ

а

қ

ида. Молия илмий журнали. 2010 йил, 2-сон. 

54-56 бетлар. 

---

 

224 

uslublarining joriy etilishiga hamda korporativ tuzilmalar va davlat 

o‘rtasidagi  o‘zaro  moliyaviy  munosabatlarning  samarali  tashkil 

etilishiga zamin yaratadi.