0Raqamli texnologiya fakulteti 2-kurs talabalariga 4-semestr uchun «Falsafa» fanidan yakuniy nazorat savollari

bugungi kunda dolzarb 
ahamiyat kasb etmoqda. 
Texnogen tsivilizatsiya - 
estetik faoliyat va estetik 
didni shakllantirishning 
muhim omilidir. Ilmiy-
texnikaviy taraqqiyotni 
insoniylashtirish va 
go’zallashtirishn estetik 
muammolardan hisoblanadi. 
Voqelikka estetik 
munosabatlar, milliy va 
umumbashariy ahamiyatga 
egadir. Estetik qadriyatlar 
esa 
–
 barqarorlikni 
ta’minlovchi omil hisoblanar 
ekan,“dunyoni go’zallik 
qutqaradi” shiori global 

---

ahami
yatga ega bo’lib 
bormoqda. “Go’zal muhitda 
yashash oliy ne’mat” –
 
estetikaning bosh 
tamoyilidir. Olamni estetik 
anglashda axborot va 
jamiyat axborotlashuvining 
roli ortib bormoqda. Axborot 
estetikasining o’ziga 
xos 
xususiyatlari va uning 
siyosiy
, badiiy, ijtimoiy, 
axloqiy, ma’naviy jarayonlar 
bilan bog’liqligidadar.
 
 
173 
3 
1 
6 
Sinergetika va uning rivojlanish tarixi. 
Hozirgi  zamon  fanida  sinergetika  metodi  keng 
qo’llanilmokda.  Sinergetika  so’zi  yunoncha  ("sinergena") 
bo’lib,  kelishuv,  hamkorlik,  o’zaro  ta’sir  kabi  ma’nolarni 
anglatadi.  German  Xakenning  fikricha,  sinergetika  ko’p 
qismlardan 
iborat 
bo’lgan, 
o’zaro 
murakkab 
aloqadorlikdagi ko
mponentlar tizimini o’rganadi. Bu so’zni 
Xaken  hamkorliqdagi  harakat  bilib,  butunning  tizim 
sifatida  aks  etuvchi  qismlarining  kelishilgan  faoliyati 
ma’nosida talqin qiladi.
 
Barcha  ta’limotlar  paydo  bo’ladi,  rivojlanadi  va, 
nihoyat,  eskiradi.  Xaken  sinergetikasi  ham  vorisiylikka 
asoslangan.  Uning  davomi  bo’lgan  I.Sherringtonning 
sinergetik  uslubi,  C.Ulamning  sinergiyasi,  I.Zabusskiyning 
sinergetik yo’nalishlari ana shular jumlasidandir.
 
I.Sherrington  sinergetik  yoki  integrativ  tafakkurni 
muskullar  harakatining  boshqaruvida  (orqa  miya)  asab 
sistemasidagi  kelishilgan  ta’sirni  izohlash  usulidir,  deb 
tushunadi.  S.Ulam  esa,  EHMning  birinchi  avlodi 
vakillaridan  biri  bo’lib,  u  sinergiyaning,  ya’ni  mashina  va 
uning 
operatori 
orasidagi 
uzluksiz 
hamkorlikning 
foydalili
gi,  ahamiyatining  hozirgi  zamondagi  ta’siriga 
e’tiborni qaratadi.
 

---

I.Zabusskiy 
60-
yilning 
o’rtalarida 
liniyasizlik 
masalalarini hal qilishda analitik jihatdan cheklanganlik bir 
yoklamalikka  yo’l  ochganligini  ta’kidlaydi.  Liniyasiz 
matematika  va  fizika  masalalarida  sinergetika  usulining 
tatbiq 
etilishini 
odatdagi 
matematika 
hisoblash 
mashinasining faoliyatini tahlil qilish bilan qiyoslaydi. 
Hozirgi 
davrda 
I. 
Prigojinning 
sinergetika 
to’g’risidagi 
fikrlari 
ham 
ko’pchilikning 
e’tiborini 
tortmokda. 
Yuqoridagi  barcha  holatlarda  uzluksiz  harakat 
haqida  so’z  boradi.  Sinergetika  orqali  sodda  tizimlardan 
murakkablarini  yaratuvchi  o’lik  tabiatdagi  o’z
-
o’zidan 
harakatning tamoyili shakllandi. Sinergetika bilan fizikada 
evolyusion  yo’nalish  paydo  bo’ldi  va  fan  ijodkorlik
dan 
yangilik yaratish tushunchasi tomon rivojlandi. Sinergetika 
makroskopik  darajalarga  tasodifiylikni  fanga  kiritdi  va  bu 
bilan  mexanika  metodlarini  makroskopik  darajaga,  ya’ni 
mikrodunyo masalalariga tatbiq qildi. Sinergetika nisbiylik 
nazariyasidagi  ene
rgiya  va  narsaning  o’zaro  bir
-biriga 
o’tishini  tasdikdaydi  va  narsalarning  paydo  bo’lishini 
o’ziga  xoc  tarzda  izoxdaydi.  U  biz  yashayotgan 
makrosistemalar  qanday  paydo  bo’lganligi  masalasini  hal 
etishga harakat qiladi. 
 
174 
3 
1 
7 
Davlatning jamiyat hayotidagi o‘rni. 
 
175 
1 
1 
7 
Jamiyat taraqqiyoti  to‘g‘risidagi turli xil nazaryalar. 
Jamiyat  taraqqiyoti  ko’p  bosqichli  jarayon  ekani 
to’g’risidagi qarashlar AQSh faylasufi O.Toffler tomonidan 
ilgari  surilgan.  Bunday  qarashga  ko’ra,  jamiyatlar 
taraqqiyotiga  binoan  agrar  jamiyat,  industrial  jamiyat, 
postindustrial  jamiyatga  ajratilgan.  Adabiyotlarda  jamiyat 
taraqqiyoti  borasida  sivilizasiyali  yondashuv  g’oyasi  ilgari 
surilmoqda.  Bunday  yondashuvga  ko’ra,  har  bir  xalq 
o’zining betakror, noyob, o’ziga xos va o’ziga mos turmush 
tarzini  saqlab  qolgan  holda,  boshqa  xalqlar  tajribalaridan 
ijodiy f
oydalanish orqali ijtimoiy taraqqiyotning o’ziga xos 
modelini yaratadi.  
  Jamiyat  hayotiga  barqarorlik  va  beqarorlik  ham 
xos. Har bir inson o’z oldiga qo’ygan maqsadlariga erishish 
uchun  osoyishtalik  va  tinchlikka  muhtoj  bo’lgani  kabi 
jamiyat  ham  o’z  oldiga  qo’ygan  vazifalarni  ado  etishi 

---

uchun  ijtimoiy-siyosiy  barqarorlikka  ehtiyoj  sezadi. 
Barqarorlik 
–
  jamiyat  taraqqiyotining  tadrijiy  rivojlanishi, 
ijtimoiy  tizimning  muayyan  darajadagi  bir  tekis  faoliyat 
ko’rsatish  imkoniyatidir.  U  turg’unlik  tushunchasida
n 
keskin  farqlanadi.  Ijtimoiy-
siyosiy  turg’unlik  tushunchasi 
jamiyatdagi  mavjud  siyosiy,  ma’naviy  tizimning  tanazzuli 
alomatidir.  
  Jamiyatda  barqarorlik  beqarorlik  bilan,  inqiroz 
gullab-yashnash  bilan  almashib  turishi  ham  mumkin. 
Jamiyatning 
ma’naviy, 
iqt
isodiy, 
siyosiy, 
huquqiy 
sohalarida 
muayyan 
yutuqlarga 
erishilgach,ijtimoiy 
imkoniyatlar  ro’yobga  chiqarilib  bo’lgach  bundan  keyingi 
taraqqiyoti yo’lida yangi muammolar tug’iladi va ularni hal 
etish vazifasi paydo bo’ladi.
 
  Beqarorlik  ichki  va  tashqi  jarayon  va  tahdidlar 
natijasida  vujudga  keladi.  Beqarorlik  bir  ijtimoiy-siyosiy 
tuzumdan  boshqa  ijtimoiy-
siyosiy  tuzumga  o’tish  davrida 
keskinlashish  mumkin.  Jamiyat  beqarorlikning  izdan 
chiqishi  kishilar  psixologiyasidagi  salbiy  o’zgarishlarda,  
qonunlarning  ishlamasligida,  ijtimoiy  burchning  ado 
etilmasligida,  ijtimoiy  ideallarning  yo’qolishida,  g’oya  va 
mafkuraga  loqaydlikning  kuchayishida,  turli  jinoiy 
guruhlarning 
paydo 
bo’lishida, 
ijtimoiy 
adolat 
mezonlarining  buzulishida,  davlat  idoralarining  aholini 
boshqarish qobiliyati kuchsizlanishida, turli ziddiyatlarning 
keskinlashuvida o’z ifodasini topadi. 
 
 
176 
3 
1 
3 
Gegel dialektikasining mazmun-mohiyati. 
Gegel  dialektikaning  idealistik  shaklini  ishlab 
chiqqan:  u  kategoriyalar  dialektikasini,  ularning  aloqalari 
va  bir-
biriga  o’tishini,  «sof  fikr» 
- 
mutlaq  g’oyaning 
rivojlanishini  tahlil  qiladi.  U  rivojlanishni  o’z
-
o’zidan 
harakat  sifatida,  qarama-qarshiliklar  bir-
biriga  o’tishi 
natijasida  yuz  beruvchi  o’z
-
o’zidan  rivojlanish  sifatida 
tushunadi: hodisa ziddiyatli bo’lgani bois, u harakatlanish 
va rivojlanish qobiliyatiga ega bo’ladi. Gegel dialektikasida 
har  bir  tushuncha  qolgan  barcha  tushunchalar  bilan 
ichd
an bog’lanadi: tushunchalar va kategoriyalar bir
-biriga 
o’tadi.  Masalan, 
imkoniyat 
rivojlanish 
jarayonida 
voqyelikka, miqdor 
–
 sifatga, sabab 
–
 oqibatga aylanadi va 
ayni  vaqtda  buning  aksi  yuz  beradi.  Gegel  qarama-qarshi 
kategoriyalar 
–
  shakl  va  mazmun,  mohiyat  va  hodisa, 
tasodif  va  zaruriyat,  sabab  va  oqibatning  birligini  qayd 

---

etadi.  
Gegel  dialektikaning  asosiy  qonunlari:  miqdor  va 
sifat  o’zgarishlari  qonuni,  qarama
-qarshiliklarning  bir-
biriga o’tishi qonuni va inkorni inkor qonunini kashf etdi. 
U  kategoriyalar  dialektikasi  orqali  dialektika  asosiy 
qonunlarining amal qilish mexanizmini o’rganadi. 
 
Gegel  dialektikani  bilish  jarayoniga  tatbiq  etdi. 
Gegel  uchun  haqiqat  bir  marta  va  bir  umrga  berilgan 
mutlaqo  to’g’ri  javob  emas,  balki  jarayondir.  Gegelda 
bilish  nazariyasi  bilish  tarixi  bilan  mos  keladi:  bilish,  fan 
rivojlanishi  tarixiy  bosqichlarining  har  biri  u  haqda 
«mutlaq»,  lekin  cheklangan,  to’liq  bo’lmagan  tasavvur 
hosil  qilish  imkonini  beradi.  Har  bir  keyingi  bosqich 
o’zidan  oldingi  bosqichdan  boyroq  va 
muayyanroq.  U 
avvalgi  mazmunning  boyligini  o’zida  to’liq  saqlaydi  va 
oldingi  bosqichni  rad  etadi,  lekin  uning  noyob  jihatlarini 
yo’qotmaydi,  «o’zlashtirilgan  barcha  xossalarni  yanada 
boyitadi». 
 
Shunday  qilib,  Gegel  mutlaq  va  nisbiy  haqiqat 
dialektikasini 
ishlab chiqadi. Gegel dialektikasini o’rganish 
bilish  nazariyasiga  oid  bilimlarni  boyitadi,  nazariy,  ijodiy 
fikrlash  qobiliyatining  rivojlanishiga  yo’l  ochadi,  mustaqil 
g’oyalarni yaratishga ko’maklashadi. 
 
 
177 
2 
1 
5 
Falsafiy qonunlarni izohlab bering?