Toshkent davlat yuridik instituti ekologiya huquqi

4
§
. Yer egasi, yerdan foydalanuvchi, ijarachi va yer uchastkasi 
mulkdorining huquq va majburiyatlari. 
 
Yer  resurslaridan  samarali,  oqilona  foydalanish  hamda  ularni  muhofaza 
qilish  ko`p  jihatdan  yer  egalari  va  yerdan  foydalanuvchi  subyektlarning  yerdan 
foydalanish  bo`yicha  qonunda  belgilangan  huquq  va  majburiyatlariga  qanchalik 
og`ishmay rioya qilishlari, ularni bajarishlariga bog`liq bo`ladi. Yoxud, yer egalari 
va  yerdan  foydalanuvchilarning  yer  munosabatlarini  tartibga  soluvchi  qonun 
normalariga  og`ishmay  itoat  etishlari,  ularni  to`la  ijro  qilishlari  yerdan  maqsadga 
muvofiq foydalanish hamda muhofazasini ta'minlashga xizmat qiladi. 
Yer  egasi,  yerdan  foydalanuvchi,  ijarachi  va  yer  uchastkasi  mulkdorining 
huquq va majburiyatlari O`zbekiston Respublikasi Yer Kodeksi, "Qishloq xo`jalik 
kooperativlari  (shirkat  xo`jaligi)  to`g`risida"gi,  "Fermer  xo`jaligi  to`g`risida"gi, 
"Dehqon xo`jaligi to`g`risida"gi, "Ijara to`g`risida"gi qonunlari va boshqa me'yoriy 
hujjatlar  bilan  tartibga  solinadi.  Ushbu  qonunlar  normalaridagi  asosiy  talablar 
yerdan ilm-fan tavsiyalari asosida foydalanish, yerdan kelajak avlod manfaatlarini 
ham  inobatga  olib  foydalanish,  yerdan  aniq  belgilangan  maqsad  asosida 
foydalanish,  yerni  ishdan  chiqarmaslik,  ifloslantirmaslik,  yerdan  xalq  farovonligi 
yo`lida,  mamlakat  iqtisodiyoti  barqarorligini  ta'minlash  yo`lida  foydalanishdan 
iboratdir. 
Yer  egalari,  yerdan  foydalanuvchi,  ijarachi  va  yer  uchastkasi  mulkdorining 
huquqlari  O`zbekiston  Respublikasi  Yer  Kodeksining  39-moddasida  sanab 
ko`rsatilgan:  Bu  huquqlar  quyidagilardan  iborat:  1)  yer  uchastkasida  undan 
foydalanish  maqsadiga  muvofiq  mustaqil  xo`jalik  yuritish;  2)  qishloq  xo`jalik 
ekinzorlari va ko`chatzorlari hamda dov-daraxtlarga, yetishtirilgan qishloq xo`jalik 
mahsuloti va uni realizatsiya qilishdan olingan daromadga bo`lgan mulk huquqi; 3) 
yer  uchastkasidagi  mavjud  keng  tarqalgan  foydali  qazilmalar,  o`rmonzorlar,  suv 
obyektlaridan  xo`jalik  ehtiyojlari  uchun  foydalanish,  shuningdek  yerning  boshqa 
foydali xossalarini ishga solish; 4) yerlarni sug`orish va ularning zaxini qochirish, 
agrotexnika  va  boshqa  melioratsiya  ishlari  o`tkazish;  5)  qishloq  xo`jalik 
ekinlarining,  dov-daraxtlarni  sug`orish  hamda  boshqa  maqsadlar  uchun  sug`orish 
manbalaridan limitlarga muvofiq suv olish; 6) belgilangan tartibda uy-joy binolari, 
ishlab  chiqarish,  madaniy-maishiy  hamda  boshqa  imoratlar  va  inshootlarni  barpo 
etish; 7) yer uchastkasi olib qo`yilganda unga yetkazilgan zararning (shu jumladan 
boy  berilgan  foydaning)  qoplanishini  talab  qilish;  8)  yer  uchastkasini  vaqtincha 
foydalanishga  va  ichki  xo`jalik  ijarasiga  berish;  9)yer  egasi  bo`lgan  fuqaro  yer 
uchastkasiga  meros  qilib  qoldiriladigan  umrbod  egalik  qilish  huquqini,  jumladan 
kim  oshdi  savdosi  asosida  olingan  shunday  huquqni  dehqon  xo`jaligi  yuritish, 
yakka  tartibda  uy-joy  qurish  maqsadida  kreditlar  olish  uchun  garovga  qo`yishi 
mumkin. 
Yer  qonunchiligi  barcha  yer  egalari  va  yerdan  foydalanuvchilarga  bir  xil 
huquqlar  belgilaydi.  Yerga  egalik  qilish  va  undan  foydalanish  bo`yicha 
subyektlarning huquqlari kamsitilishi, yoki ba'zi subyektlarga imtiyozlar berilishi, 
yoxud ular huquqlarini oshirishga yo`l qo`yilmaydi. Barcha yer egalari yoki yerdan 
foydalanuvchilar  hoh  u davlat organi  bo`lsin, hoh u dehqon xo`jaligi  bo`lsin, hoh 

---

jamoa  xo`jaligi,  yoki  fuqaro  bo`lsin  ularning  yerdan  foydalanishdagi  huquqlari 
tengdir. 
Yer  egalari,  yerdan  foydalanuvchilar,  ijarachi  va  yer  uchastkasi  muldorlari 
yerdan  foydalanishda  huquqlr  bilan  bir  qatorda  ma'lum  majburiyatlarni  ham 
bajarishlari  lozim  bo`ladi.  Bu  majburiyatlar  Yer  Kodeksining  40-moddasida 
o`rnatilgan  bo`lib,  ular  quyidagilardan  iborat:  1)  yerdan  belgilangan  maqsadga 
muvofiq  oqilona  foydalanish,  tuproq  unumdorligini  oshirish,  ishlab  chiqarishning 
tabiatni  muhofaza  qiluvchi  texnologiyalarini  qo`llash,  o`z  xo`jalik  faoliyati 
natijasida  hududda  ekologik  vaziyatning  yomonlashuviga  yo`l  qo`ymaslik;  2) 
ishlab 
turgan 
irrigatsiya 
va 
melioratsiya 
tarmoqlari, 
muhandislik 
kommunikatsiyalarini soz holatda saqlab turish; 3) yerlarni muhofaza qilishga oid 
tadbirlarni amalga oshirish; 4) yer solig`ini yoki yer uchun ijara haqini o`z vaqtida 
to`lash;  5)  boshqa  yer  egalari  huquqlarini  buzmaslik;  6)foydali  qazilma  konlarini 
ishlatish,  qurilish  va  boshqa  ishlarni  amalga  oshirish  uchun  berilgan  qishloq 
xo`jalik  yerlarini  ularga  ehtiyoj  qolmaganda  o`z  hisobidan  yaroqli  holatga 
keltirish;  7)  qurilish  va  boshqa  ishlarni  olib  borishda  qo`shni  yerga  salbiy  ta'sir 
ko`rsatishning  oldini  olish;  8)  mahalliy  davlat  hokimiyati  organlariga  yerdan 
foydalanish  to`g`risidagi  qonun  hujjatlarida  belgilangan  ma'lumotlarni  o`z  vaqtda 
taqdim etish. 
Yer  egalari,  yerdan  foydalanuvchi,  ijarachi  va  yer  uchastkasi  mulkdorining 
huquqlarining  ta'minlanishi  qonun  bilan  kafolatlanadi.  Yer  Kodeksining  41-
moddasida ko`rsatilishicha, yer egalari va yerdan foydalanuvchilarning faoliyatiga 
davlat,  xo`jalik  organlari,  mansabdor  shaxslarning  aralashuvi  ta'qiqlanadi.  Yer 
egalari va foydalanuvchilarning buzilgan huquqlari tiklanishi kerak va yetkazilgan 
zarar, shu jumladan boy berilgan foyda to`la hajmda qoplanishi lozim.