Kartashunoslik

o
 
Shi
m
o
li
y
 A
m
eri
ka
 
Jan
u
b
iy
 
A
mer
ik
a 
A
fr
ika
 
A
v
tra
li
y
a
 
A
v
tra
li
y
a
 
va
 
Okea
n
iy
a
 
A
nt
a
rk
ti
da
 
 
kengligi
 
  
 
uzoqligi 
55
0
 shim. 
(52
0
 05

) 
20
0 
sharq. 
40
0 
shim. 
85
0 
90
0  
95
0
 
45
0 
shim. 
 
100
0 
g‘arb. 
20

  jan. 
(5
0
) 
 
60
0 
g‘arb. 
(65
0
) 
0
0
 
 
 
20
0 
sharq 
(15
0
) 
25
0
 
jan. 
 
135
0 
sharq 
140
0 
sharq 
25
0
 
jan. 
 
135
0 
sharq 
150
0  
sharq 
90
0
 
jan. 
Eslatma:
 qavslarda kamroq uchraydigan geografik koordinatalar berilgan. 
 
Qiyshiq azimutal proeksiyalarda ba‘zi xatoliklar markaziy nuqtadan chekka 
tomonlarga  bir  xilda    oshib  boradi.  Shuning  uchun  izokollar  aylana  shaklida 
tasvirlanadi.  Yevroosiyo  kartasida  Chukotka  va    Pireney  yarim  orollari  atrofida 
burchak xatosi 

 = 20
0
 dan oshmaydi, uzunlik xatosi 

 = 1,2 ga teng. 
Tinch  okean  kartasi  Urmaevning  psevdosilindrik  proeksiyasi  asosida 
tuzilgan.  Bunda  o‘rtadagi  to‘g‘ri  chiziq  170
0
  g‘arbiy  uzoqlikdagi  meridianga 
to‘g‘ri  keladi.  Xatolik  xarakteri  bo‘yicha  teng  maydonli  proeksiyadir.  Burchak 
xatoligi  (

)  janubiy  sharqda  30
0 
gacha  borib  yetadi.  Maydon  xatoligi  r 

  1,3  ga 
teng.  Atlantika  okeani  SNIIGAiK  ning  shartli  qiyshiq  azimutal  proeksiyasida 
tasvirlangan.  O‘rtadagi  to‘g‘ri  chiziqli  meridian  30
0
  g‘arbiy  uzoqlikda  joylashib, 
qolgan meridianlar egri chiziqlar bilan berilgan. 

---

 
128 
 
 
а 
а 
хатолиги йўк нукта 
хатолиги йўк нукта 
 
9-rasm. 
Urmaevning psevdosilindrik proeksiyasida Tinch okeaning tasvirlanishi: 
a
-maydon xatoligi (

) ko‘rinishi; 
b
-burchak xatoligi (

) ko‘rinishi. 
 
 
б 
а 
р 

 
 
 
10-rasm.
 SNIIGAiK proeksiyasida Atlantika okeanining tasvirlanishi: 
a
-maydon 

---

 
129 
xatoligi ko‘rinishi; 
b
-burchak xatoligi ko‘rinishi. 
 
Bunda  burchak  xatoligi  bo‘lmagan  nuqtalar  3  ta  o‘rta  meridianda,  25
0 
janubiy  kenglikda  va  55
0
  shimoliy  kengliklarda  joylashgan.  Eng  katta  burchak 
xatoligi 

 = 15
0
 dan, maydon xatoligi esa 
r
 = 1,15 dan oshmaydi. 
Kompromiss proeksiyalar
 
Dunyo  kartalarini  ishlab  chiqishda  biror  kartografik  strategiya  maydon  va 
shakl  yetarlicha  to’g’ri  ko’rsatilgan  kartani  yaratish  orqali  kompromissga 
erishishdan iborat, biroq  u istalgan  xususiyatni aslida to’g’ri aks ettira  olmasdi. 
Bu  dunyo  kartalari  kompromiss  proeksiyalarda  tuzilgan  bo’lib,  na  qulay  va  na 
teng  maydonli  hisoblanadi,  biroq  “aniq  ko’rinadigan”  dunyo  kartasini  tuzish 
uchun xatoliklarni muvozanatlashtirish choralari ko’rilgan (2.20a-rasm). Uzilgan 
proeksiyalar  xatoliklarning  katta  qismini  okeanlarga  o’tkazib,  quruqliklar 
xatoliklarini  kamaytirish  uchun  (2.20b-rasm)  ham  ishlatiladi.  Agar  qiziqishimiz 
dunyo  okeaniga  qaratilgan  bo’lganda,  proeksiya  okean  havzalari  xatoliklarini 
kamaytirish uchun quruqlik o’lkalarda uzilgan bo’ladi.
 
 
 
2.20-rasm 
Robinson proeksiyasi (a) quruqliklar shaklini yaxshiroq tasvirlash uchun teng 
maydondan  iborat  bo’lgan  kompromiss  proeksiya  hisoblanadi.  Proeksiyadagi  
xatoliklar  uzilishlar  bilan,  (b)  ya’ni  kartaning  har  bir  segmenti  uchun  markaziy 

---

 
130 
meridian mavjudligida kamaytiriladi.
1