Kartashunoslik

Хатолиги йyk чизиk 
 
4-rasm. 
Urmaevning to‘g‘ri silindrik proeksiyasida kartografik to‘rning 
tasvirlanishi.
 
Bu proeksiyada o‘rtanchi meridian qilib Grinvich meridiani emas balki 30
0
 
sharqiy  uzunlikdagi  meridian  qabul  qilingan,  unda  Yevrosiyo  materigi  to‘liq 
tasvirlanadi.  Boshqa  proeksiyalarda  tuzilgan  dunyo  kartalarida  o‘rtanchi  meridian 
deb  Grinvich  meridiani  qabul  qilingan,  unda  Chukotka  yarim  oroli  Osiyodan 
ajralgan  holda  tasvirlanar  edi.  SNIIGAiK  proeksiyasida  Rossiya  ham  bir  butun 
holda va kamroq xatolik bilan tasvirlanadi. 
Xatolik  xarakteriga  ko‘ra  bu  ixtiyoriy  proeksiya  bo‘lib,  teng  burchakli  va 
                                                           
1
  Robert  E.Gabler,  James  F.  Peterson,  L.  Michael  Trapasso.  Essentials  of  Physical  Geography.  2007.    p.  43-44 
/www.brookscole.com 

---

 
124 
teng  maydonli  proeksiyalar  orasidadir.  Eng  katta  maydon  xatoligi  qutbga  yaqin 
hududlarga to‘g‘ri keladi, masalan, Grenlandiya oroli 2 marta (
r 
= 2) katta, Afrika 
birmuncha kichikroq (
r = 
0,8) qilib tasvirlanadi. 
1949 yilda geodezist N.A.Urmaev to‘g‘ri silindrik proeksiya ishlab chiqdi 
va  undan  dunyo  kartalarini  tuzishda  foydalanadigan  bo‘ldi.  Uning  Merkator 
proeksiyasidan farqi shuki, u kamroq cho‘zilgan. Natijada maydon xatoligi ancha 
kamaygan. Masalan, 45
0
, 60
0
 va 75
0
 kengliklarda maydon xatoligi 1.6, 2.8 va 6.5 
ga teng. 
 
хатолиги йўк чизиклар 
хатолиги йўк 
нукталар 
хатолиги йў? 
нукталар 
 
5-rasm. 
SNIIGAiK ning ko‘p konusli proeksiyasida dunyo kartasining 
tasvirlanishi. Maydon xatoligi 
r
 va burchak xatolik 

 ko‘rsatilgan, bosh masshtab 
1:350 000 000. 
Bu shartli proeksiyalar hisoblanib, o‘rta maktab atlaslaridagi soat mintaqalari 
kartasi tuzilgan.  
Dunyo  kartalarini  tuzish  uchun  har  xil  proeksiyalardan  foydalanilmoqda. 
Masalan,  Aitov-Gammer  proeksiyasi,  XIX  asr  oxiri  XX  asr  boshlarida  ishlatilib, 
unda  Yer  sharining  hammasi  ellipsda  tasvirlangan,  o‘rtanchi  meridian  sifatida 
Grinvich  meridiani  olingan.  Nol  xatolik  chiziq  ham,  nol  xatolik  burchak  ham 
proeksiyaning markazi hisoblanadi. 
Dunyo kartalarini tuzishda har xil variantdagi G.A.Ginzburg proeksiyalaridan 

---

 
125 
foydalanilmoqda. Masalan, SNIIGAiK (1950) nomli ko‘p konusli proeksiya 6-sinf 
o‘quv atlasidagi va devoriy dunyo kartalari SNIIGAiK ning BSAM variantida va 
FGAM (Fiziko-geograficheskiy atlas mira 1964) variantlaridan foydalanilmoqda. 
Bu  proeksiyalar  bir-birlaridan  o‘ziga  xos  xususiyatlari  bilan  farq  qiladi. 
Dunyo  kartalarini  oddiy  usulda,  ya‘ni  grafik  yo‘l  bilan  ham  chizish  mumkin. 
Masalan,  Fransuz  kartografi  Sonson  taklif  qilgan  proeksiya  teng  oraliqli 
psevdosilindrik  proeksiyasidir.  Bu  proeksiyada  Afrika,  Janubiy  Amerika  va 
Avstraliya kartalarini chizish qulaydir.