Kartashunoslik

Mustaqil ta‟lim mavzulari 
1. Nuqtalar usulining ahamiyati. 
2. Nuqtalar usuli ishlatiladigan kartalar. 
3. Nuqtalar usulini qo‘llashning afzalliklari va noqulay tomonlari. 
 
Glossariy
 
Atamaning 
o‟zbek tilida 
nomlanishi 
Atamaning 
ingliz tilida 
nomlanishi 
Atamaning 
rus tilida 
nomlanishi 
Atamaning ma‟nosi 
Nuqtalar usuli  Dot (point) 
way 
Точечный 
способ 
kartada 
yoyilib 
(bo‘linib) 
joylashgan  obyektlar  (hodisalar) 
tasvirlanayotgan  obyektni  bir  xil 
miqdor  birliklarida  belgilaydigan 
va uni joylanishi va to‘planishiga 
mos 
joylashtiriladigan 
o‘lchamdagi  ko‘pchilik  nuqtalar 
ishlatiladigan kartografik usul. 
Nuqta 
“og‟irligi” 
Point 
"weight" 
«Вес» точки 
bitta  nuqta  bilan  tasvirlanadigan 
obyektlar miqdori. 
Aholi 
kartalari 
Population 
maps 
Карты 
населения 
Aholi  soni,  dinamikasi,  tarkibi,  
joylashuvi,  demografik  vaziyat 
kabi  ma‘lumotlar  tasvirlangan 
kartalar 
Qishloq 
xo‟jalik 
kartalari 
Agricultural 
maps 
Сельскохоз-
яйственные 
карты 
Qishloq 
xo‘jaligi 
tarmoqlari 
joylashuvi  va  rivojlanishini  aks 
ettiruvchi kartalar 
 
Nazorat savollari  
1.
 
Nuqtalar usuli deganda nimani tushunasiz?  
2.
 
Nuqtalar usulining ahamiyatini tushuntiring. 
3.
 
Nuqtalar usuliga xos qanday xususiyatlar mavjud? 
4.
 
Nuqtalar usulidan faydalanishdagi afzallik nimalardan iborat? 
5.
 
Qanday holatlarda nuqtalar usulini qo‘llashda noqulayliklar bo‘ladi? 
6.
 
Voqea-hodisalarni  nuqtalar  usulida  tasvirlashda  ularning  qanday  jihatlari 
e‘tiborga olinadi? 

---

 
214 
 
Test 
1.  Nuqtalar  usulining  qaysi  xususiyati  uning  keng  qo'llanilishiga  sabab 
bo'lgan? 
a) murakkablik va ko'rgazmalilik 
b) murakkablik va obzorlilik 
c) oddiylik va ko'rgazmalilik 
d) shakli va o'quvchanligi 
2. Nuqta "og'irligi"ga qanday ko'rsatkichlar berilishi mumkin? 
a) mutlaq 
b) nisbiy 
c) nuqta "og'irligi" qiymatga ega emas 
d) mutlaq va nisbiy. 
3. Nuqtali usulning asosiy shakli bu: 
a) uncha katta bo'lmagan doiracha (nuqta). 
b) katta doira 
c) diagramma 
d) blok-sxema 
4. Nuqtali usul nima uchun qo'llaniladi? 
a)  ham  tabiiy,  ham  ijtimoiy-iqtisodiy  hodisalarga  tegisgli  turli  fazoviy 
ko'chishlarni ko'rsatish uchun 
b) uzunasiga cho'zilgan, karta masshtabida kengligi ko'rsatilmaydigan chiziqli 
obyektlarni ko'rsatish uchun 
c) bir xil kattalikdagi va bir xil xususiyatli nuqatalarni birlashtirish uchun 
d)  aholi,  ayniqsa,  qishloq  xo'jaligi,  ekin  maydonlari,  chorvachilik  va  boshqa 
shu kabi hodisalarning ammaviy to'planishini kartalashtirish uchun. 
5.  Qanday  sabablarga  ko'ra  nuqtali  kartani  bir  xil  rangli  nashr  etishda 
odatda,  yozuvlar  olib  tashlanadi  va  asos  siyraklashtiriladi,  ko'p  rangli 
kartalarda  esa  asosni  kuchsiz  ranglarda  nashr  etib,  uni  ikkinchi  planga 
o'tkazishadi? 
a)  ko'zga  tashlanmaydigan  asos  va  yozuvlar  nuqtali  karta  samarasini 
pasaytirishi mumkin 
b) ko'zga tashlanadigan asos va yozuvlar nuqtali karta samarasini pasaytirishi 
mumkin. 
c)  ko'zga  tashlanadigan  asos  va  yozuvlar  nuqtali  karta  samarasini  oshirishi 
mumkin 
d)  ko'zga  tashlanadigan  asos  va  yozuvlar  nuqtali  karta  samarasini  pasaytira 
olmaydi 
6.  Kontrast  (tafovutli)  joylashuvdagi  hodisalarni  tasvirlashda  qaysi  usul 
eng samarali hisoblanadi? 
a) nuqtali usul 
b) miqdorli rang (fon) usuli 
c) sifatli rang (fon) usuli 
d) chiziqli belgilar usuli 
7. Kartada nuqtalar qanday usullarda beriladi? 

---

 
215 
a) geografik va matematik 
b) geografik va statistik 
c) geografik va geometrik 
d) geografik va simvolli 
8.  Kartada  obyektlar  va  hodisalarni  nuqtali  usulda  tasvirlashda 
nuqtaning qanday parametri o'rnatiladi? 
a) ―o'rin‖ 
b) ―kattalik‖ 
c) ―og'irlik‖ 
d) ―rang‖ 
9.  Hodisalarning  qanday  xususiyatini  hisobga  olib,  kartada  nuqtalar 
tasvirlanadi? 
a) geometrik tarqalishi 
b) miqdoriy tarqalishi 
c) mintaqaviy tarqalishi 
d) geografik tarqalishi. 
10. Qanday kartalarni tuzishda nuqtali usul eng ko'p qo'llaniladi? 
a) Aholi 
b) Qishloq xo'jaligi 
c) Sanoat 
d) Transport