Avtotransport vositalarida

4.2.5. Yo‘lkira haqi jadvalini tuzish
Ma’lumki, yo‘lkira haqi tashish turiga qarab belgilanadi. Avval
aytib o‘tilganidek, tarifning qiymati yo‘lovchilarni 1 km masofaga
tashish uchun sarflangan xarajatlaridan kelib chiqib aniqlanadi.
Bunda chiðta narxini tashish turiga qarab tegishli hokimiyat organlari
belgilaydi.
Chiðta narxini belgilashda shahar ichida tashishlarda muammo
yo‘q, chunki bunday tashishlarda yagona tarif tizimi qo‘llaniladi.
Shahar atrofi, shaharlararo va xalqaro tashishlarda yo‘l haqini
undirishda bir qancha noqulayliklarga duch kelinadi. Bunday
tashishlarda yo‘lovchilar yurgan masofalariga qarab yo‘lkira haqini
to‘laydilar. Ularning yurish masofasi esa bir-biridan ancha farq
qiladi. Qolaversa, yo‘nalishdagi oraliq bekatlardan chiqqan yo‘lov-
chilarning yurgan masofasini tez aniqlash ham vaqt talab qiladi.
Bu masalani oson hal etish uchun narxlar jadvalidan foyda-
laniladi. Buning uchun, avvalo, 1 km yurilgan masofa uchun yo‘lkira
haqining miqdori aniqlanadi. Yo‘nalish tarif uchastkalariga bo‘lib
chiqiladi. Tarif uchastkalariga bo‘lishda avval har bir yo‘lovchi uchun
eng kichik yo‘l haqi miqdori aniqlanadi. Masalan, 1 km yurilgan
masofa uchun tarif miqdori 2,5 so‘m bo‘lsin. Bitta yo‘lovchidan
undirilishi kerak bo‘lgan yo‘l haqining minimal miqdori 5,0 so‘m
bo‘lsin. Demak, yo‘lovchining yurgan masofasi 2 km dan kam,
ya’ni 0,5 km bo‘lishi yoki 0,3 km bo‘lishidan qat’i nazar, 5,0 so‘m
to‘lashi kerak. Endi ikkinchi masala, ya’ni yo‘lovchi 2,0 km dan
ko‘proq masofaga bordi. Unda yo‘lovchidan qancha haq undirilishi
kerak? Bu masalani yechishni osonlashtirish uchun yo‘nalish
uzunligi tarif uchastkalariga bo‘lib chiqiladi. Buning uchun yo‘nalish
uzunligini 2 km dan bo‘laklarga ajratamiz. Masalan, yo‘nalish
uzunligi 17,4  km bo‘lsin. Unda yo‘nalish 8,6 ta uchastkaga bo‘linishi
kerak. Agar bo‘laklar soni 0,5 dan kichik bo‘lsa, u kichik tomonga
va qolgan hollarda katta tomonga yaxlitlanadi. Bizning misolda
0,6 bo‘lgani uchun 9 ta tarif uchastkasini qabul qilamiz.
Boshlang‘ich bekatdan birinchi bekatgacha bo‘lgan masofa 1,8 km
bo‘lsin. 1,8 ni 2,5 ga ko‘paytiramiz va 4,5 so‘mni aniqlaymiz.
Minimal tarif 5,0 so‘m bo‘lgani uchun uni 5,0 so‘m deb belgi-
laymiz. Boshlang‘ich bekatdan uchinchi bekatgacha bo‘lgan masofa
5,7 km bo‘lsin. 5,7 ni 2,5 ga ko‘paytirib 14,25 so‘mni topamiz.
Bunday pul yo‘q bo‘lganligi sababli yo‘l haqini 15 so‘m deb
belgilaymiz. Yo‘l haqini belgilashda u yoki bu tomonga 20% gacha

---

151
o‘zgartirishga ruxsat etiladi. Xuddi shunday yo‘l bilan ikkinchi
bekatdan qolgan bekatgacha bo‘lgan yo‘l haqini aniqlash mumkin.
Bularning hammasi narxlar jadvaliga yozib qo‘yiladi. Agar shahar
atrofi yo‘nalishining bir qismi shahar ichidan o‘tgan bo‘lsa,
shahar ichida yagona tarif bo‘yicha, tashqarisida esa yurilgan masofa
bo‘yicha yo‘l haqi undiriladi.