Tashkilot maqsadlari klassifikatsiyasi
19
_____________
Mezon
Ko‘rinishi va tiplari bo‘yicha maqsadlar
guruhlari
Tashkil etish davri
Strategik
Taktik
Operativ
Tarkibi
Iqtisodiy
Sotsial
Tashkiliy
Texnik
Ilmiy
Siyosiy
Funksionaligi
Marketing
Ishlab chiqarish
Innovatsion
Moliyaviy
Xodimlar bo‘yicha
Ma’muriy
Muhit
Ichki
Tashqi
Ustuvorlilik
Ustuvor yo'nalishlar
Boshqalar
0‘zgaruvchanlik
Miqdoriy
Sifatli, aralash
T akrorlanuvchanlik
Doimiy
Bir marotabalik
Iyerarxiya
Tashkilotlar
Boiimlar
Hayotiy aylanish
0‘sish tartibi bo‘yicha
Obyektning muddati
bosqichlaxi
obyektlarni yaratish va
Obyektning hayotiy
loyihalash
aylanish jarayonining
bajarilishi
19
А. М. Лялина Теория менеджмента: Учебник для вузов. Стандарт 3-го поколения. — СПб.: Питер, 2009. - 39 с.: ил. -
(Серия «Учебник для вузов»).
Tashkilotda maqsadlar iyerarxiyasi juda muhim rol o‘ynaydi, chunki u
barcha boiimlar faoliyatining oliy darajadagi maqsadlariga yo‘nalishini
ta’minlaydi. YA’ni, xuddi daraxtlaming barglari, novdalari va shoxlari uning
o‘sishi uchun ishlaydi deb aytish mumkin. Agar "o‘simliklar" misolida
taqqoslashni davom ettirsak, shuningdek, daraxtni ildizlari daraxtni ozuqa bilan
ta’minlaydi deb ta’kidlashimiz mumkin. Barcha daraxtlaming asosiy
maqsadlami amalga oshirilishi - bu foydali kislorod (foyda) ajratilishini
anglatadi va o'zining hayotiy aylanish davrida o'rmonlami yog‘och bilan
to‘ldirish orqali tugatadi.
Iyerarxiya ichki maqsadlarga va ayrim boshqa klassifikatsiya mezonlariga
mos keladi. Masalan, masalaning tarkibi(sodeijaniya), funksiyasi va muhit
bo‘yicha maqsadlar iyerarxiyasi bor. Maqsadlaming ustuvorligida -birinchi
navbatda iyerarxiya yoki ketma - ketlik mavjuddir.
Takrorlanish mezonlariga asoslanib maqsadlar doimiy va bir marotabalik
bo‘ladi. Shuni ta’kidlash kerakki, maqsadlaming ko‘pi shakl bo‘yicha va vaqtda
bo‘yicha takrorlanuvchi boiadi, shuning uchun yaratilgan texnologiyalami
saqlab qolish va maqsadlami yaratish va maqsadlami aniqlashda standart
texnologiyalar yordamida vaqtni tejash imkonini beradi.
Tashkilotning yoki mahsulotning hayot aylanish bosqichi maqsadi
aniqlangan u muhim ahamiyatga ega. Aylanish bosqichlari doimiy ravishda
boimaydi, balki boshqamvni talab qiladi. Masalan, korxonaning savdo hajmi va
korxonaning daromadlari sohaning tegishli indikatorlariga nisbati tahlili asosida
maqsadlar tanlanadi: tezkorlik, barqaror o‘sish yoki ishlab chiqarishni
kamaytirishga erishiladi.
Tez o‘sish - eng maqbul maqsad ammo bunday maqsadni amalga oshirish
eng murakkab masaladir. Barqaror o‘sish shuni ko'rsatadiki, tashkilot nisbatan
bir xil sur’atlarda rivojlanadi, shuningdek, maqsadni amalga oshirish barobarida
bozor segmenti saqlanib qoladi. Ba’zan tashkilot ataylab rivojlanish tezligini
pasaytirishni yoki sekinlashtirishni maqsad qiladi. Bu holat har doim ham
inqirozning oqibati emas.
Uchta maqsad ham tashkilotning hayot aylanish jarayonining barcha
bosqichlarida turli kombinatsiyalarda va izchillikda amalga oshiriladi. Maqsad
turlarini
turli
mezonlarga
qarab,
tashkilotning rivojlanishining
turli
bosqichlarida ko‘rib chiqish maqsadlami to‘g‘ri belgilash uchun bir qator asosiy
talablami shakllantirishga imkon beradi.
Maqsadlar erishilgan yutuqlarqa ko‘ra, optimistik va pissimistik, aniq va
aniq boimagan vaaniqlangan boiadi. Maqsadlarga erishish
55
asosiy talab hisoblanadi. Maqsadlarga osongina erishilmaydi, lekin ayni paytda,
ular aniq bo‘lishi kerak. Maqsadlarga erishish-xodimlaming motivatsiyasining
ta’minlangan-ligi natijasidir.
Shunday qilib, aniq boimagan maqsadlar moijalni yo'qotilishiga olib keladi
va tashkilotning ishiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Soxta mamnuniyatni,
harakatsizlikni va xatti-harakatlaming nomuvofiqligini oldini olish rahbariyat
uchun juda qiyin kechadi, lekin shunga qaramasdan erishish mumkin boigan
maqsadlami belgilashi kerak.
Agar maqsad aniq boiib, miqdoriy va sifat jihatidan qat’iy aniqlangan
boisa, uning natijadorligi obyektiv boiadi. Maqsadning o‘ziga xosligi uning
aniqligiga qaratilgan. Maqsadlar tizimi savollarga aniq javob berishi kerak:
kimni, nimani, qanday qilib, qachon va qayerda kabi savollarga aniq javob
berishi kerak.Maqsadning o'ziga xosligi ko‘pchilik xodimlarga buni to"g‘ri
tushunishga imkon beradi va shuning uchun xodimlar maqsadlamimuvofiq
ravishdaamalga oshirilishiga erishishda o‘zlarining xissalarini qo‘shadi.
Maqsadning o‘ziga xosligi uning barqarorligini, o‘zgarmasligini talab
qiladi. Shu bilan birga, iqtisodiyotda ichki va tashqi muhit, shu jumladan, tashqi
muhit juda beqaror boiib, hatto tajribali rahbarlar iqtisodiyotdagi o'zgarishlami
tasawur qilish qiyin kechadi. Bunday beqarorlik maqsadning moslashuvchanligi
talabini ilgari suradi. Maqsadlar tashqi atrof-muhitdagi o‘zgarishlarga mos
ravishda beligilash imkoniyatini ta’minlaydigan tarzda o‘matilishi kerak.
Maqsadning moslashuvchanligi darajasi ham uning iyerarxiyasidagi o'miga
bogiiq. Ko‘rinib turibdiki, yuqori darajadagi maqsadlar yanada barqaror boiadi
va ulami atrof- muhitdagi kichik o'zgarishlarga moslashtirish shart emas.
Ammo, agar yuqori darajadagi maqsadlarga jiddiy o‘zgartirishlar kiritilgan
boisa, maqsadlar zanjiri ham o‘zgarishi kerak, bu uchun tushuntirish ishlarini
olib borish kerak. Bu imkoniyat agar maqsadlami dastlabki belgilashda
muvofiqlik talabi bajarilgan boisa mumkin boiadi.
Missiya,
strategiya
yoki siyosat sohasidagi sezilarli darajadagi
o'zgartirishlami tashkilot xodimlariga yetkazish va ulami to‘g‘ri tushuntirish
ishlarini olib borishi va o‘z vazifalarini bajarishda o‘rinli foydalanishlarini
tushuntirish kerak. Menejerlarning asosiy vazifalaridan biri - tashkilot
tuzilmasining maqsadlariga mosligini ta’minlash va xodimlami lavozim va ish
joylari bo‘yicha to‘g‘ri taqsimlashdan iborat. Maqsadlaming muvofiqligi
strategik, uzoq muddatli maqsadlar missiyaga mos kelishi kerakligini, o‘rta
muddatli va qisqa muddatli maqsadlar uzoq muddatli boiishi kerakligini
anglatadi. Maqsadlaming butun iyerarxiyasi
56
nafaqat vaqtga, balki yo'nalish va mazmunga ham muvofiq bo‘lishi kerak.
Shunday qilib, tanlangan mezonlarga asoslanib, asosiy maqsadlarga qarab
xodimlar, yetkazib beruvchilar, xaridorlar, turli jamoatchilik, siyosiy
tashkilotlar va, nihoyat, butun jamiyat tomonidan turli xil manfaatli maqsadlami
ko‘rib chiqish qanchalik qiyinligini ko‘rsatadi va menejerlar uchun ushbu
manfaatlami samarali muvofiqlashtirish va boshqarish bu qanchalik muhim
ekanligini ko‘rsatadi.
Maqsadlar belgilanadigan yo‘nalishlar, bu sohada ishtirokchilarning
manfaatlarini muvozanatlash uchun keng miqyosh maqsadlar yb‘nalishidagi
menejerlami jalb qiladi. Shuni ta’kidlash kerakki, manfaatlaming vektorlarini
muvofiqlashtirish va natijada maqsadlar chiziqli bo'lmagan ko‘rinishga ega
boiadi, lekin ulaming bogiiqligi murakkabroq va ulami rasmiylashtirish qiyin
kechadi. Har bir tashkilot maqsadlar, qadriyatlar va manfaatlar to‘plami bilan
tavsiflanadi. Har bir insonning maqsadlarini boshqalaming maqsadlari va
tashkilotaing umumiy maqsadlari bilan kelishish deyarli mumkin emas.
Siyosiy munozaralar, tushuntirish ishlari, ishonchli mulohazalar,
muzokaralar, fikr almashish va murosaga kelishish - bu kelishmovchiliklami va
tashkilotning muvaffaqiyatli faoliyatlarini yengib o‘tishning uzoq va murakkab
usuli hisoblanadi. Bulaming barchasi menejerlaming nafaqat zamonaviy
boshqamv texnologiyalarini, balki sezgi, boshqamv san’ati bilimlarini ham talab
qiladi.
Tashkilotning real aniqlangan maqsadlami hisobga olganda, uning
faoliyatini asosiy yo'nalishlaridan (tijorat yoki notijorat) kelib chiqib harakat
qilish kerak. Tashkilot boshqa tashqi maqsadlami oldingi o‘rinlarga (iste’molchi
sifatida qarash, xodimlarga g‘amxo‘rlik qilish, ijtimoiy, ekologik mas’uliyat va
hakazo.) qo‘yishni qanchalik targibot- tashviqot qilmasin, hamon tijorat
tashkilotlarining asosiy ichki maqsadi - daromad olishni ko‘zda tutadi. Qolgan
maqsadlar ko‘proq foyda keltirishi ehtimoldan yiroq emas.
Tijorat tashkilotlaming iste’molchilami himoya qilish nuqtai- nazaridan,
atrof-muhit, adolatli va arzon narx kabilar haqidagi har qanday fikrlari
tashkilotning foydasi uchun samarali boiadi. Agar tashkilot foyda qilmasa, u
omon qolmaydi. Bular bozor munosabatlarining talablaridan kelib chiqadi.
Ma’lumki, tashkilot faoliyatidagi eng muhim erishilgan ijobiy natijalari
vaqtincha boiib, daromad olish maqsadidan farqli oiaroq vaqtinchalik maqsadlar
boiishi mumkin.Misol uchun, omon qolish va /
57
yoki tubqayta qurish dam. Mazkur vaqtda biz katta yo‘qotishlar haqida
gapirishimiz mumkin.
Agar tijorat tashkilotlarining rahbariyati pul topish va uni ko‘paytirish
uchun qo‘shimcha imkoniyatlar mavjud ekanliginiigini tushunib etsa, boshqa
maqsadlari ulaming raqobat muhitida daromadga ta’siri nuqtai nazaridan ko‘rib
chiqiladi. Ushbu maqsadni anglash barcha xodimlaming ishini rag‘batlantiradi,
tashabbus va mas’uliyatni oshiradi. Notijorat tashkilotlarida yana bir holat
rivojlanmoqda. Aslida bu tashkilotlar soliq tizimi, tijorat tashkilotlarining
foydasi tufayli mavjuddir.
Notijorat tashkilotlarining tajribali rahbarlari siyosiy va shaxslararo
yondoshuvlarni muayyan qadriyatlar bilan birlashtirishga harakat qiladilar.
Maqsadlaming aniqligi bizni ta’lim sohasidagi ishtirokchilaming manfaatlarini
baholashga va muayyan guruhlarning ziddiyatli manfaatlarini aniqlashga imkon
beradi.
Do'stlaringiz bilan baham: |