Korporativ tizimlar.
Yuqorida aytib o‘tilganidek, biznesning asosini
resurslar tashkil etadi. Ular korporativ tizimda ta’sir oikazish uchun asos boiib
xizmat qiladi. Dastlab, iqtisodiy faoliyatning ko‘rinish shakli hunarmandchilik
shaklida boiib, xususan, hunarmandlar asosiy resurslarga - zarur moddiy
resurslarga, bilim va ko‘nikmalarga, savdo qilish qobiliyatiga va boshqalarga
ega edi. Rivojlanish jarayonida yordamchi funksiyalarni bajaradigan xodimlar
ishtirok etgan faoliyat shakllari paydo boidi, bunda asosiy resurslami ish
boshqaruvchilar tomonidan nazorat qilib kelindi.
Jamiyatni rivojlantirish jarayonida nafaqat iqtisodiy faoliyat shakllari, balki
mahsulotga boigan talablar ham o‘zgarib bordi(estetik ko‘rinish,
59
https://iqtisodiygazeta.uz/2018/04/19/mulohaza-uchun-mavzu-ijtimoiy-kapital/
201
sifat va boshqalar). Bu esa, ushbu talablami qondirish uchun bir qator
resurslardan foydalanish zarurligiga olib keldi. Ishlab chiqarish rivojlanib
borayotganligi sababli, korxona uchun zarur boigan resurslarga ega boigan
muayyan funksiyalarni bajaradigan ko‘plab odamlar iqtisodiy faoliyatga jalb
qilingan. Ulaming har biri, korxonaning rivojlanishiga ta’sir ko‘rsatadi.
Dastlab, mahsulotlar asosan oddiy ko‘rinishda edi, shuning uchun
odamning talablari ham ancha past edi. Bunday holat odamlami tezda
mukammallushuviga, dunyoqarashining o'sishiga imkonini berdi. Boshqa
tomondan, biznes "egalari" ning haqiqiy ta’siri ancha past edi. Ushbu holat XX
asming 30 yillaridan to 70 yillarigacha boigan davrda sezilarli darajada
o‘zgardi.
Texnik taraqqiyot ijtimoiy makonni butunlay o'zgartudi, tez harakatlanish
imkoniyatlari paydo boidi, bu esa insonlaming o‘z ehtiyojlarini tugilgan va
yashagan joyda amalga oshirishga olib keldi. Natijada mehnat migratsiyasi,
tovar va xom ashyo zahiralari hamda ulaming harakatlanishi paydo boidi.
Tadbirkorlarda yanada samarali resurslar - malakali mutaxassislar, eng
yaxshi xom-ashyolarga jalb etish, yanada qulay bozorlarda ishlash imkoniyati
paydo boidi. Bu raqobatning kuchayishiga olib keldi. U, o‘z navbatida,
xodimlaming
talablarini
aniqlaydigan
texnologiyalami
rivojlantirishni
rag‘batlantirdi, tashkilotlaming malakali kadrlariga boigan ehtiyojini
shakllantirdi.
Tashkilotlami
kengaytirish
boshqamv
ko'nikmalarini
shakllantirishni
talab
qildi,
tashkilotda
boshqamv
funksiyasini
mahalliylashtirishga olib keldi-professional menejerlar paydo boidi.
Texnologiyalar yanada rivojlanib borayotganligi sababli, mahsulotlar sifat
va naflilik jihatdan o‘zgarib, alohida resurslaming ahamiyati ham o‘zgarib
bordi. Maium boiishicha, har qanday kishini faqat ishlash uchun emas, uni
yangiliklami izlanishga va ko‘p hollarda bu yangiliklami izlash va uni hayotga
qoilashga o‘rgatish kerak ekan. Malakali xodimlami qidirish va o‘qitish uchun
har doim korxona zarar ko‘rib borgan. Shimga ko‘ra, korxona tomonidan
xodimlarga nisbatan munosabat o‘zgargan.
Ayrim vaqtlarda, moddiy resurslaming egasi boimagan odamlar tashkilot
resurslarini taqsimlash jarayoniga sezilarli ta’sir ko‘rsatgan. Bundan tashqari,
raqobat, texnologiya va ixtisoslashuv-ning rivojlanishi xom ashyo etkazib
bemvchilarining mahsulot ishlab chiqarishga boigan ahainiyatini o‘zgartirishga
olib keldi - ishchilar ham tashkilotning
202
resurslarini taqsimlashga ta’sir ko'rsatib kelingan. Natijada, moddiy kapital
egalari tashkilotni mutlaq nazorat qilish imkoniyati-tashkilotni nima qilish
kerakligini va qanday qilib aniq belgilash imkoniyatini yo‘qotgan.
Umuman olganda, korporativ munosabatlar ishtirokchisining kompaniya
resurslarini taqsimlash jarayoniga ta’siri ushbu tizimda ishtirokchining o'mi va
202
uning faoliyatiga bogiiq:
Do'stlaringiz bilan baham: |