Ўзбекистон республикаси Олий ва ўрта махсус таълим

2. Сўз маъносини луғатдан ва ўқиш китобларида матн тагида берилган изоҳдан фойдаланиб
тушунтириш. Бунда ўқувчиларни изоҳдан мустақил фойдаланиб, сўз маъносини мустақил тушуниб 
олишга ўргатиш муҳим аҳамиятга эга. Бундай изоҳлар ўқиш китобларида анчагина. 
3. 
Сўз 
маъносини 
шу 
сўзнинг 
синоними 
ёрдамида 
тушунтириш. 
Масалан, сабо - шабада, мудофаа - ҳимоя, созанда - музикачи, машшоқ, диёр - ватан, иншоот - қурилиш, 
само - осмон каби. Сўзни синоним танлаш билан тушунтирганда, шу сўзнинг стилистик (услубий) 
а³амиятини 
ҳам 
кўрсатиш зарур. 
4. Таниш бўлмаган сўз билан ифодаланган тушунчани таниш бўлган сўз билан ифодаланган 
тушунчага (унинг антонимига) таққослаш орқали тушунтириш. Масалан, лоқайд тушунчасини фаол 
тушунчасига, меров сўзини туйғун (сезгир) сўзига таққослаб тушунтириш мумкин. 
Кўчма маънода ишлатилган сўз ва сўз бирикмалари, тасвирий воситалар, мақоллар ҳам таққослаш 
усулидан фойдаланиб тушунтирилади. 
5. Сўзни ўзига яқин тушунча билан, яъни бошқача ифода этиш билан тушунтириш. Бунда 
тушунтириладиган 
сўзнинг 
изоҳи 
қисқа 
ва 
аниқ 
бўлиши 
керак. 
Масалан, 
ўзбошимчалик 
- 
ўз 
хо³ишича 
иш 
тутиш, 
ишни 
ўзи 
хоҳлаганича 
бажариш; 
мутахассис 
- 
бирор 
ҳунар 
эгаси; 
шунқор 
- 
узоқ 
учадиган 
кўзи 
ўткир 
қуш; 
меш 
- 
мол 
терисидан тикилган идиш; мешкобчи - мешда сув сотувчи. 
Баъзи сўзлар уларнинг вазифасини изоҳлаш орқали тушунтирилади. Масалан, комбайн - бир 
вақтнинг ўзида донни ўрадиган, янчадиган, тозалайдиган қишло± хўжалик машинаси; экскаватор - бир 
ва±тнинг ўзида ерни қазиб тупроқни юк машинасига ортадиган машина; аэродром - самолётлар 
турадиган, учиб кетадиган ёки келиб қўнадиган жой. 
6. Сўзни предметнинг асосий белгисини изоҳлаш орқали тушунтириш. Масалан, янтоқ - сувсиз
жойда ўсадиган нинасимон тиканли ўсимлик; акула - океанларда яшайдиган жуда катта йиртқич балиқ.