Toshkent davlat agrar universiteti botanikadan laboratoriya

K
Е
RAKLI JIHOZLAR:
 mikroskop, buyum va qoplag‘ich oynalar, mak-
kajo‘xori, qovoq poyasi, kesib tayyorlangan preparatlar, floroglyutsin va xlorid 
kislota eritmasi  
M
Е
XANIK TO‘QIMA 
Umumiy tushuncha:
 Mexanik to‘qima o‘simlik organlarini tik tutib turi-
shda, shamol, yomg‘ir, qor kabi tabiatning kuchli hodisalariga bardosh berishida 
asosiy rol' o‘ynaydi. Mexanik to‘qima hujayralari mustahkam bo‘lishiga sabab, hu-
jayrasi  po‘sti qalin bo‘ladi. O‘simlikning bo‘yiga o‘sadigan a'zolarida (poya, ild-
izlarda) mexanik to‘qima hujayrasi odatda prozenximali, bo‘yiga va eniga bir 
tekisda o‘sadigan organlarda hujayra ko‘pincha parenximali bo‘ladi. Mexanik 
to‘qimalarning 3 xil tipi mavjud. Kollenxima, sklerenxima va sklereid- toshsimon 
hujayralar. 
Kollenxima
 tirik hujayralardan iborat bo‘lib, hujayra po‘sti tsellyulozali 
bo‘ladi. Kollenxima asosan epiderma ostida joylashgan birlamchi po‘stloqning 
parenxima hujayralaridan vujudga keladi. Hujayralar bo‘yiga cho‘zilib, faqat 
burchakli qalinlashgan bo‘lsa burchakli kollenxima deyiladi. Hujayralarning 
oldingi va keyingi devorlari qalinlashgan bo‘lsa, plastinkasimon kollenxima 
deyiladi. Kollenxima hujayralarining kattaligi 2 mm. gacha boradi. Labguldoshlar, 
soyabonguldoshlar, qovoqguldoshlar oilalarining poya qirralari kollenxima hujay-
ralari bilan to‘la bo‘ladi. Kollenxima po‘stiga xlor tsink-yod eritmasi ta'sir ettirilsa 
moviy tusga kiradi. Bu esa hujayra po‘sti tsellyulozadan iboratligidan dalolat be-
radi. 
ISh TARTIBI:
 Qovoq poyasi ko‘p qirrali bo‘ladi, uni o‘rganish uchun po-
yadan ko‘ndalangiga bir nechta yupqa kesma tayyorlanadi. Bu kesmalardan eng 
yupqasi olinib, buyum oynasidagi suv tomchisiga joylanadi, usti qoplag‘ich oyna 
bilan yopilib mikroskopda tekshiriladi. Bunda epiderma to‘qimalari ostida 
yorug‘lik nurini kuchli ravishda singdiruvchi kollenxima hujayralarini ko‘rish 
mumkin. Mikrospok okulyarida yulduzsimon yaltirab ko‘rinadigan, hujayralar kol-
lenxima hujayrasidir. Burchakli kollenxima qovoq poyasi qirrasida yaxshi 

---

 42
ko‘rinadi. Kollenxima hujayralarining po‘sti tsellyulozadan tashkil topgan, xlor, 
rux, yod ta'sirida moviy tusga kiradi. Kollenxima hujayralarini mikroskopda ko‘rib 
rasmi chizib olinadi.