Мевачилик асослари doc

1 – амалий машғулот. Мева экинларининг асосий тур ва
туркумлари билан танишиш 
 
Ишнинг мақсади: Талабаларни Ўзбекистонда кенг тарқалган мева 
экинларининг туркум ва тур таркиби билан таништириш ҳамда морфологик, 
хўжалик ва биологик белгиларига қараб гуруҳланишини ўргатиш. 
Материал ва жиҳозлар: 
1. 
Турли мевали экинлар кўчатлари, мевалари, уруғлари, 
гербарийлари, жадваллари, муляжлари. 
2. А.Рибаков, С. Остроухова. Ўзбекистон мевачилиги. Т., 1981. 
3. В.М.Тарасов и др. Практикум по плодоводству. М., 1981. 
Асосий тушунча: Мева ва резавор мева ўсимликлари 50 га яқин оила 
ва ундан ҳам кўпроқ авлод ва турни мужассамлаштирган. Ҳар бир бир 
маданий турнинг кўплаб навлари бор. 
Ҳозир Марказий Осиёда мева, резавор мева экинларининг 73 та тури 
экилиб ўстирилмоқда. Бу хилма-хилликни ўрганиш осон бўлиши учун мева 
ва резавор мева ўсимликлари морфологик белгилари ҳамда биологик 
хусусиятларига кўра қуйидаги гуруҳларга: уруғли, данакли, ёнғоқ мевали, 
резавор-мева, субтропик, цитрус ва ҳар хил тропик мевали экинларга 
бўлинади. 
Ер устки қисмининг тузилиши, мева бериши, узоқ яшаши ва бошқа 
белгиларига кўра мева ва резавор-мева экинларини дарахтлар, буталар, чала 
буталар ва ўтчил ўсимликларга бўлиш мумкин. 
Мева дарахтларининг уч хил гуруҳи бор. 
1- гуруҳга танаси яхши ифодаланган дарахтлар (пекан, ёнғоқ, гилос, 
ўрик, олма ва қисман нок), киради. 
2 - гуруҳга буталар киради. Буталар мевага эрта киради, илдизларидан 
бачкилар чиқаради (олхўри, олча, анор, анжир ва бошқаларнинг 
тарвақайлаган хилларида). 
3-гуруҳ оралиқ ўсимликлар гуруҳидир. Бу гуруҳга олма ва нокнинг 
кўпгина навлари, олхўри, шафтоли, хурмонинг дарахтга ўхшаб кетадиган 
навлари киради. 
Буталар - мевали ўсимликлар бўлиб, бир хил йўғонликдаги бир нечта 
новдали катта шох шаклида ривожланади: Крижовник, смородина ва 
ҳоказолар ҳам шу гуруҳга киради. 
Чала буталар поясининг қуйи қисми ёғочсимон юқори қисми қишда 
қуриб қоладиган ўт ўсимликлардир. Малина, черника ва бошқа резавор - 
мева ўсимликлари ҳам чала буталар гуруҳига тааллуқлидир. 
Ўтчил ўсимликларга земляника ва қулупнай киради. 
Ўзбекистон шароитида мева дарахтлари жуда катта бўлиб, ўсиб кетади. 
Олма ва ўрикнинг кучли ўсадиган навларини баландлиги 10-15 метрга, 
айланаси эса 11- 13 метрга, танасииннг узунлиги 150 - 180 см га етади. 
Новдалари баъзи йиллари 1 м гача ҳам ўсиши мумкин. 
Ҳамма мева ва резавор - мева ўсимликлари турли вақтда ҳосилга 
киради. Ҳосилга кириш вақти ўсимликларнинг тури, навига, пайвандтакка,

---

26 
экологик шароит ва қўлланган агротехника усулларига боғлиқдир. Ҳосилга 
кириш вақтига қараб ўсимликлар эрта ва кеч ҳосилга кирадиган навларга 
ажратилади. Ҳар бир навнинг ҳам ўз навбатида эрта кеч ҳосилга кирадиган 
турлари бор.