Toshkent moliya instituti «Buxgalteriya hisobi»kafedrasi

Maxsus soliq va yig‘imlar
 orqali davlat maqsadli jamg‘armalarining‘ mablag‘larini 
shakllantirish asosiy usul hisoblanadi. Ularning miqdori davlat tomonidan o‘rnatiladi. 
Byudjet  mablag‘lariga
  beg‘araz  subsidiyalar  va  soliq  daromadlaridan  aniq 
ajratmalar shaklida bo‘ladi. Shuningdek qarz mablag‘lari ham bo‘lishi mumkin. 
Davlat  maqsadli  jamg‘armalari,  xususan,  Respublika  yo‘l  jamg‘armasi    ajratmalar 
majburiy  tusda  undirilishini  inobatga  olgan  holda,  bu  jamg‘armalarga  ajratmalar 
hisoblash va to‘lash tartibini soliq hisobida aks ettirish lozim hisoblanadi. 
  Aholining  nochor,  moddiy  yordamga  muhtoj  qatlamini  ijtimoiy  himoya  qilish 
maqsadida yagona ijtimoiy to‘lov   joriy  etilgan.  
Byudjetdan tashqari jamg‘armalari markaziy yoki mahalliy hokimiyat organlarining 
ixtiyorida  bo‘lgan  Moliyviy  resurslar  yig‘indisi  bo‘lib,  ular  ma’lum  maqsadga 
yo‘naltiriladi.  Byudjetdan  tashqari  jamg‘armalar  moliyaning  muhim  tarkibiy  qismi 
hisoblanib, ularning shakllanishi va ishlatilish tartibi Moliyviy qonunchilik orqali tartibga 
solinadi. 
Davlat  byudjetdan  tashqari  jamg‘armalarni  tashkil  etish  orqali  o‘zining  moliyviy 
mablag‘laridan  samarali  foydalanishni  ta’minlaydi.  Amaliyotdan  ma’lumki,  faqatgina 
byudjet  mablag‘lari  yordamida  u  yoki  bu  ijtimoiy-iqtisodiy  dasturlarni  hayotga  tatbiq 
etish mushkuldir. 
Yagona  ijtimoiy  to‘lov  va  sug‘urta  badallarini  hisoblab  chiqarish  va  to‘lash  tartibi 
Soliq  kodeksining
  (SK)
  51-bobi  bilan  tartibga  solinadi.  Yuridik  shaxslar  -  O‘zbekiston 
Respublikasi  rezidentlari  YaIT  to‘lovchilaridir.  Sug‘urta  badallarini  hisoblab  yozish  va 
ushlash  majburiyati,  shuningdek  ularni  to‘g‘ri  hisoblab  yozish  uchun  javobgarlik  ish 
beruvchi zimmasiga yuklanadi.  
Yagona  ijtimoiy  to‘lov  va  sug‘urta  badallari  solish  ob’ekti  bo‘lib  SKning  172-
moddasida ko‘rsatilgan quyidagi mehnat haqi tarzidagi daromadlar hisoblanadi:  
mehnatga  haq  to‘lashning  qabul  qilingan  shakllari  va  tizimlariga  muvofiq  ishbay 
narxlar, tarif stavkalari va mansab maoshlaridan kelib chiqqan holda haqiqatda bajarilgan 
ish uchun hisoblangan ish haqi; 

 
rag‘batlantirish xususiyatiga ega to‘lovlar 
(SKning 173-moddasi); 

 
kompensatsiya to‘lovlari 
(SKning 174-moddasi); 

 
ishlanmagan vaqt uchun haq to‘lash 
(SKning 175-moddasi). 
YaIT va sug‘urta badallarini hisoblab  yozish  uchun soliq solinadigan baza SKning 
308-moddasiga  ko‘ra  imtiyozlar  chegirilgan  holda  mehnat  haqi  tarzidagi  daromadlar 

---

 
125 
summasi  sifatida  belgilanadi.  Yuridik  shaxslarga  jismoniy  shaxs  manfaatlarida  tovarlar 
(ishlar, xizmatlar), mulkiy huquqlar haqini to‘lash, shu jumladan: 

 
sanatoriy-kurortlarda davolanish  yo‘llanmalari qiymatini,  dam olish, statsionar va 
ambulatoriyaga qatnab davolanish haqini yoki ularning o‘rnini qoplash qiymatini to‘lash; 

 
yuridik shaxsning jismoniy shaxs daromadi bo‘lgan boshqa xarajatlari; 

 
soliq to‘lovchining manfaatlarini ko‘zlab tekinga, shu jumladan hadya shartnomasi 
asosida  berilgan  mol-mulk,  bajarilgan  ishlar  va  ko‘rsatilgan  xizmatlar  qiymati  -  soliq 
to‘lovchi  yuridik  shaxsdan  olgan,  YaIT  va  sug‘urta  badallari  solinadigan  ob’ekt  bo‘lib 
hisoblanmaydigan moddiy naf tarzidagi daromadlar hisoblanadi.  
Yagona  ijtimoiy  to‘lov 
(YaIT),
  jismoniy  shaxslardan  olinadigan  daromad  solig‘i
 
(JShDS),
  byudjetdan  tashqari  Pensiya  jamg‘armasiga  fuqarolarning  sug‘urta  badallari
 
(sug‘urta  badallari)
  mehnatga  haq  to‘lash  jamg‘armasidan  kelib  chiqib  hisoblanadi. 
Ko‘pincha  korxonalarning  rahbarlari  soliq  yukini  kamaytirish  maqsadida  ta’til  berish, 
umumdavlat  bayramlari  chog‘ida  xodimlarni  rag‘batlantiradilar,  biroq  buyruqda  ushbu 
to‘lovlar  «moddiy  yordam»  deb  nomlanadi.  Soliq  kodeksi 
(bundan  keyin  -  SK)
  178-
moddasining 16-bandiga ko‘ra jismoniy shaxslarning boshqa daromadlari jumlasiga: