Toshkent moliya instituti «Buxgalteriya hisobi»kafedrasi

 
1. Byudjetdan tashqari pensiya jamg‘armasiga to‘lovlar hisobi. 
 
Byudjetdan tashqari jamg‘armalari markaziy yoki mahalliy hokimiyat organlarining 
ixtiyorida  bo‘lgan  moliyviy  resurslar  yig‘indisi  bo‘lib,  ular  ma’lum  maqsadga 
yo‘naltiriladi.  Byudjetdan  tashqari  jamg‘armalar  moliyaning  muhim  tarkibiy  qismi 
hisoblanib, ularning shakllanishi va ishlatilish tartibi moliyviy qonunchilik orqali tartibga 
solinadi. 
Davlat  va  mahalliy  maqsadli  pul  jamg‘armalari  moliya  tizimida  yaqinda  paydo 
bo‘lgan  bo‘lib,  ilk  ko‘rinishi  davlat  byudjetdan  tashqari  jamg‘armalari  sifatida  tashkil 
etilgan byudjetdan tashqari jamg‘armalarning yuzaga kelishi 1990 yillarga to‘g‘ri keladi. 
Byudjetdan tashqari jamg‘arma sifatida ilk  bor  pensiya jamg‘armalari tashkil etildi. 
Davlat  byudjetdan  tashqari  jamg‘armalarni  tashkil  etish  orqali  o‘zining  moliyviy 
mablag‘laridan  samarali  foydalanishni  ta’minlaydi.  Amaliyotdan  ma’lumki,  faqatgina 
byudjet  mablag‘lari  yordamida  u  yoki  bu  ijtimoiy-iqtisodiy  dasturlarni  hayotga  tatbiq 
etish mushkuldir. 
Byudjetdan tashqari jamg‘armalar moliya tizimining‘ o‘ziga xos elementlaridan biri 
hisoblanadi.  Davlat  byudjetidan  farq  qilgan  holda,  davlat  maqsadli  jamg‘armalari  ijro 
etuvchi  organlar  ixtiyorida  yoki  boshqa  maxsus  organlar  ixtiyorida  bo‘ladi.  Shu  sababli 
mablag‘larni  byudjetdan  tashqari  jamg‘armalar  o‘rtasida  qayta  taqsimlash  yoki  ulardan 
foydalanish  operativ  holda  amalga  oshiriladi.  Bundan  tashqari  davlat  maqsadli 
jamg‘armalari  uzoq  yoki  qisqa  muddatli  maqsadlarni  amalga  oshirish  uchun  tashkil 
qilinadi.  Bu  maqsadlarg‘a  erishish  bilan  byudjetdan  tashqari  jamg‘armalar  qayta  tashkil 
qilinadi. 
Maqsadli jamg‘armalarning uch turi mavjud: 
1.
 
 
Davlat va mahalliy byudjetdan tashqari pul mablag‘lari jamg‘armalari; 
2.
 
Maqsadli byudjet pul mablag‘lari jamg‘armasi; 
3.
 
 O‘zbekistan Respublikasi Hukumatining davlat maqsadli jamg‘armalari. 

---

 
124 
Davlat  va  mahalliy  maqsadli  pul  mablag‘lari  jamg‘armalarining‘  o‘ziga  xos 
xususiyatlari quyidagilardan iborat: 
-
 
jamg‘armalar vakolatli organlar tomonidan aniq maqsadlar uchun tashkil etiladi; 
-
 
jamg‘armalar faqatgina maqsadga muvofiq foydalaniladi; 
-
 
maqsadli  jamg‘armalarning  huquqiy  maqomi  vakolatli  organ  tomonidan 
tasdikdanadigan nizomlar asosida belgilanadi. 
-
 
Davlat  va  mahalliy  byudjetdan  tashqari  jamg‘armalar  turli  asoslarga  ko‘ra 
tavsiflanadi. Iqtisodiy nuqtai nazardan jamg‘armalar ikkiga bo‘linadi: 
-
 
Ijtimoiy  jamg‘armalar  -  Pensiya  jamg‘armasi,  Bandlikka  ko‘maklashish 
jamg‘armasi, «Kamolot», «Ijod» va boshqalar; 
-
 
Iqtisodiy jamg‘armalar  - Yo‘l  jamg‘armasi va boshqalar. 
-
 
Byudjetdan tashqari jamg‘armalar mablag‘lari ikki xil yo‘l bilan shakllanadi: 
-
 
maxsus soliq va yig‘imlar; 
-
 
byudjet mablag‘lari va qarzlar.