Toshkent moliya instituti d. Tojiboeva iqtisodiyot

oligopoliya sharoitida raqobat ustun 
darajada narxdan foydalanmay (narxsiz) olib boriladi. 
 
Ma’lumki, bu usuldagi raqobat kurashi qo’shimcha xaridorlarni tovar sifatini oshirish, 
reklama, sotishdan keyin ko’rsatiladigan xizmatlar va boshqalar evaziga jalb qiladi. 
 Xar bir oligopoliya narxni tushirishi yoki ko’tarishi boshqalarni ham xuddi shunday 
qilishga undashini hisobga oladi. Yoki bo’lmasa raqiblari narxni ko’tarmasliklari mumkin. U 
holda narx-ni ko’targan firma mahsulotiga talab qisqaradi. Bu qisqarish narx-ni ko’targanga 
qaraganda ko’proq bo’ladi. 
 Shuning uchun oligopolistlarga narx vositasida raqobat kurashi olib borgandan narxdan 
foydalanmay raqobat qilish afzalroq bo’lib qoladi. Xar bir firma «narx urushi» natijasida yuz 
berishi mumkin bo’lgan katta yo’qotishlardan o’zini muhofaza qiladi. 
Oligopolistlar raqiblar, lekin go’yo bir qayiqda suzayotgan «kishilar»ga o’xshashadi. Ular 

---

 
 
haddan tashqari yirik bo’lgani uchun birontasining nojo’ya harakati qayiqni ag’darib yuborishi 
mumkin, ya’ni ko’proq daromad olaman deb qilgan harakati, aksincha faqat o’zi uchun emas, 
boshqalar uchun ham zarar bilan yakunlanishi mumkin. Chunki, u belgilaydigan narx va ishlab 
chiqarish miqdori boshqa oligopolistlar qo’ygan narx va ishlab chiqarish hajmi bilan bog’liq. 
Shuning uchun u o’zicha narx ko’tara yoki tushira olmaydi. Boshqalar bilan bir bitimga kelishi 
uchun antimonopol qonun yo’l qo’ymaydi. Yashirin kelishi ham xatarli. Chunki, raqibi 
kelishilgani bo’yicha faoliyat yuritishiga tuzilgan ittifoqqa ishonmaydi. Qanday yo’l tutish, nima 
qilish kerak? Ana shu vaziyat iqtisodiy nazariyada «hibsga olinganlar dilemmasi»1 deb ataluvchi 
«nazariy o’yin» yordamida tahlil qilinadi. 
 
Aytaylik, ikki hibsga olingan shaxs jinoyat qilishda aybla- 
nayapti. Bu jinoyatni ulardan biri bo’yniga olib, aybni sherigiga yuklasa, uni 3 oy, sherigini 10 
yil qamoq jazosiga hukm qilish mumkin. Agar har ikkisi bo’yniga olsa, 5 yildan jazo oladi. 
Agarda har ikkalasi ham bo’yniga olmasa, ular qo’yib yuboriladi. Ularni kelishish uchun iloji 
yo’q, chunki turli kameralarda saqlanadi. Xar biri qanday qarorga kelishi noma’lum. Albatta, har 
ikkisi ham ozodlikka chiqishni xohlaydi. Buning uchun nima qilish kerak, aybni bo’yniga olish 
kerakmi yoki yo’q. Xamma gap ana shunda. Bunda agarda sherigi aybni bo’yniga olsa eng 
ma’quli ikkinchisi ham 
 
aybni bo’yniga olishi kerak. Unda har ikkisi 5 yildan o’tiradi. 
 Iqtisodiyotda shunday vaziyat uchun teng kuchli ikki xil echim mavjud. Birinchisi Pareto 
echimi bo’yicha qaror qabul qilish (har ikkisini ham qo’yib yuboriladi). Xar ikkisi uchun ham 
eng ma’qul qarorga kelinadi. Bu bozor qatnashchilarining birontasi boshqalariga zarar etkazmay 
ahvolini yaxshilay olmaydigan vaziyatga xos. 
 Ikkinchisi Nesh echimi bo’yicha qaror qabul qilish (har ikkisi ham bo’yniga oladi). U 
raqiblardan hech qaysisini o’zicha qarorini o’zgartirishi bilan yutug’ini ko’paytira olmaydigan 
vaziyatga xos. 
 Shunday qilib, har bir oligopolist o’z strategiyasini raqibini qanday chora qo’llashi 
mumkinligini hisobga olib ishlab chiqadi va ana shu ikki vaziyatdan kelib chiqib qaror qabul 
qilishadi. 
 Shuning  uchun