«salotin sarvari»
(podshohlar
boshlig‘i), ma’shuqini
«shah»
deyishi, o‘zini
«benavo»
hisoblashi
mumkin, bu ta’ri
ar,
Xudoga qaratilgan,
deb hisoblansa ham,
bo‘laveradi. G‘azal davomidagi
«sarvi ozodim», «sarvi nozim»,
«parizodim», «tab’i noshodim»
undalmalari ham xuddi shunday
tarzda bir yo‘la ikki obyektga qaratilgan holda qo‘llangan.
Kelki, bir soat seni ko‘rmoq uchun mushtoqmen,
Telba bo‘ldim sendin ayru, ey parizodim, eshit, –
bayti esa she’rni yana-da hayotiyroq qilib, uning insoniy mu-
habbatga daxldorligini kuchaytirgan.
Nodira asarlari mumtoz shoiralarimiz ijodiyotining ana shun-
day o‘ziga xosliklari borligini, ularni nozik tushunish zaruratini
ko‘rsatib turibdi.
«Jilva ko‘rsatdi chu ul sarvi diloro bog‘ aro…», «Fig‘onkim,
gardishi davron ayirdi shahsuvorimdin…», «Kel, sanga, ey shahi
jahon, mamlakati jahon
do…», «Na gul sayr ayla, na
kri ba-
hor et…»
deya boshlanadigan va boshqa g‘azallarini ham majoziy
(insonning insonga muhabbati), ham ilohiy (insonning Allohga mu-
habbati) ishq jihatidan talqin etish zarur. Ana shunda asar mazmu-
ni falsa
ylashadi, u irfoniy-tasavvu
y ma’no-mazmun kasb etadi,
uning badiiyligi, har zamon va makonga mosligi darajasi oshadi.
Shoira asarlarida mumtoz she’riyatimiz shart va talabla-
rini mukammal o‘zlashtirishga, shu yo‘lda izlanishlar qilishga,
yangiliklar yaratishga intilish sezilib turadi. Bu jihatdan uning
146
musammatlari
1
alohida diqqatga molik. Xususan, «Firoqnoma»
musammati o‘zbek so‘z san’atining ajoyib namunasi hisoblana-
di. Asar mazmun-mohiyati – shoira umum ijodidagi mavzu va
motivlar bilan chambarchas bog‘liq.
Nodira chekkan g‘am, kulfat-u hijron azob-uqubatlari yetma-
gandek, o‘zi va o‘g‘illarining hayoti ham fojiali yakun top-
di. 1842-yili Buxoro amiri Nasrulloxon lashkar tortib kelib,
Qo‘qonni bosib oldi. Uning buyrug‘i bilan Nodiraning o‘zi
ham, uning o‘g‘illari Muhammadalixon, Sulton Mahmudxon
ham, nevaralari ham vahshi yona qatl etildi.
Nodiradan xalqimizga ikki devon qoldi. Nisbatan to‘la deb
hisoblanadigan turkiy devonida 189 g‘azal mavjud. Ulardan
ayrimlari tojikcha. Forsiy she’rlari «Devoni Maknuna»da jam-
langan.
Sharqda sohibi devon shoir bo‘lish katta sharaf hisoblangan.
Chunki devon tuzishi uchun shoir arab alifbosidagi barcha harf-
lar bilan tugaydigan g‘azallar bitgan bo‘lishi kerak. Nodira ikki
tilda ham ana shunday yuksak darajaga yetgan ijodkor edi.
She’riyat muxlislari orasida shuhrati juda baland edi. Bu haqda
uning o‘zi faxr bilan:
Nodira, har so‘zki insho ayladim,
Aydi anga ahli davron: «Marhabo!» –
deb yozganida tamoman haq edi.
Chunki, mana, oradan bir yarim asrdan ko‘p vaqt o‘tgan
bo‘lishiga qaramay, uning she’rlari sevib o‘qiladi, ho
zlarimiz
tomonidan qo‘shiq qilib kuylanadi, hamon kishilarga ma’naviy-
ma’ri
y, badiiy-tab’iy (estetik) zavq va lazzat ulashadi.
Nodira ijodi o‘zidan keyingi ko‘plab shoirlar uchun ma-
horat maktabi bo‘lib xizmat qildi. Zokirjon Furqatning ayrim
she’rlari aynan ana shu shoira asarlariga nazira (o‘xshatma) tar-
zida dunyo ga kelgan. XX asrda Nodira haqida drama sahnaga
qo‘yildi, badiiy
lm ishlandi. Uning nomiga san’at va ta’lim
maskanlari, ko‘chalar qo‘yilgan.
1
M u s a m m a t – har bandi uch (musallas), to‘rt (murabba’), besh (muxam-
mas), olti (musaddas), yetti (musabba’), sakkiz (musamman), to‘qqiz (mutasne’
yoki tasne’) va o‘n (muashshar yoki mashru’) baytdan iborat lirik she’r turi.
147
Do'stlaringiz bilan baham: |