Birinchi qism



Download 1,38 Mb.
Pdf ko'rish
bet67/146
Sana14.01.2022
Hajmi1,38 Mb.
#363827
1   ...   63   64   65   66   67   68   69   70   ...   146
Bog'liq
U-48rWGvQqHDkHwehLGsrZ-dclnIyRGf

«mat-
la’» 
d
е
yiladi;  oxirgi  bayt 
«maqta’» 
d
е
yiladi;  agar  maqta’dan    oldin 
(ayrim  hollarda  undan  ham  oldin)  k
е
ladigan  baytda    lirik  ch
е
kinish 
qilingan  bo‘lsa,  bunday  qo‘shmisra 
«b
е
gona  bayt»
  d
е
yiladi.
Matla’ning  o‘ziga  xosligi  shundaki,  birinchidan,  uning  ikkala 
misrasi  o‘zaro  qo

 yadosh  bo‘ladi,  ikkinchidan,  shu  bayt  vazni 
va  qo

 yasi  (yoki  radi

 i  bo‘lsa  radi

   ham)  g‘azalning  oxiriga-
cha  qat’iy  saqlanadi.
Maqta’ning  o‘ziga  xosligi  shundaki,  birinchidan,  ko‘pincha 
unda  shoirning  taxallusi  qo‘llanadi  (ba’zan  taxallus  maqta’dan  
oldingi  baytda  k
е
ladi  ham),  ikkinchidan,  mantiqan  u  xuddiki 
asar  xulosasi  yanglig‘  jaranglaydi.
«B
е
gona  bayt»ning  o‘ziga  xosligi  shundaki,  u  g‘azalning  ol-
din  kelgan  baytlaridagi  umumiy  tasvir  yoki  bayonga  b
е
vosita 
bog‘lanmasligi,  nisbatan  erkinroq 

 kr-mulohazani  ifodalashi  mum-
kin.  Ammo  bu  y
е
rdagi 
«b
е
gona»
  so‘zini  nisbiy  ma’noda  tushu-
nish  k
е
rak.  Shoir  «b
е
gona  bayt»da  ham  oldingi  baytlar  umumiy 
ma’no-mazmuni  imkon  b
е
rgan  darajada,  boshqacha  aytganda, 
qaysidir  ma’noda  ulardan  k
е
lib  chiqib  lirik  ch
е
kinish  qiladi.
Faqat  uning  begonaligi  shundaki,  O‘zbekiston  Qahramoni, 
O‘zbe kiston  xalq  shoiri  Abdulla  Oripov  so‘zlari  bilan  aytganda, 
«bu  baytda  shoir  kimni  maqtagisi  kelsa,  maqtaydi,  kimni  yomon 
ko‘rsa,  undan  alamini  oladi,  g‘azal  umum  yo‘nalishiga  u  qadar 
bog‘lanmaydiganroq  gapi  bo‘lsa  ham,  shu  yerda  aytib  qoladi».
Adabiyotshunoslikda  hamma  yaxshi  biladigan 
«lirik  ch
е
kinish» 
d
е
gan  tushuncha  mavjud.  Asarda  lirik  qahramon  (shoir  emas!) 
qo‘q qisdan  yurilayotgan  asosiy  yo‘ldan  biroz  ch
е
tga  chiqqanday 
bo‘lib,    kutilmagan  bir 

 kr  yoki  mulohazani  aytadi,  bayon  yo 
tasvirni  kiritadi,  ilmiy  tilda  ifodalansa,  nimagadir  simpatiya  yoki 
antipatiyasini  bildiradi.


140
«B
е
gona  bayt»  ham  –  lirik  ch
е
kinishning  aynan  o‘zi.  Biroq  bu 
y
е
rda  yanada  t
е
ranlashish  (diff
е
r
е
nsiatsiya)  bor:  lirik  ch
е
kinish  – 
k
е
ng  va  katta  tushuncha,  u  bor-yo‘g‘i  to‘rt  satrdan  iborat  ruboiyda 
ham  bo‘lishi
1
,  hatto,  liro-epik  turda  yozilgan  dostonda  (Navoiyning 
«Xamsa»sidagi  dostonlar  ham,  «Lison  ut-tayr»  ham  shunday  asar-
lar  sirasiga  kiradi)  ham  uchrashi  mumkin. 
Ruboiyda  lirik  ch
е
kinish  qilish  uchun  bir  misradan  ortiq 
imkon  yo‘q.  Lirik  ch
е
kinish  borasida  g‘azaldagi  imkoniyat  – 
ruboiydagidan  sal  kattaroq.  Chunki  u  kamida    bir  bayt  doi-
rasida  amalga  oshiriladi.
H
е
ch  bir  lirik  ch
е
kinish  asarga  yot  unsur  bo‘lmagani  kabi, 
«b
е
gona  bayt»
  atamasidagi 
«b
е
gona»
  so‘zini  ham  o‘z  ma’nosida, 
ya’ni  yalang‘och  tarzda    tushunmasligimiz,  uning  nisbiy  b
е
gonalikni 
ifodalab  k
е
layotganini    yaxshi  anglab  olishimiz  zarur.   
«B
е
gona  bayt»  –  g‘azalgagina  xos,  aniqrog‘i,  lirik  ch
е
kinish-
ning  aynan  g‘azaldagi  ko‘rinishi  hisoblanadi.  Uning  hajmi  –  aniq 
(ikki  misra),  o‘rni  –  tayin  (asosan,  maqta’dan  oldin  k
е
ladi).
G‘azalchiligimiz,  xususan,  Navoiy  g‘azallaridagi  bu  tipik  xusu-
siyatni  ko‘plab  navoiyshunoslar  kuzatgan,  tahlil  etgan.  A.  Hayit-
m
е
tov  buni  umumiy  qilib 

Download 1,38 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   63   64   65   66   67   68   69   70   ...   146




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish