Respublikasi axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot

8
9
10 11 12 13 14 15 16 17 18
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11 12 13 14 15 16 17 18
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11 12 13 14 15 16 17 18
0
19 20 21
19 20 21 22
X
Y
Z
 
12 -rasm. A5/1 ketma-ketlik generatori 
Misol. 
Faraz qilamiz, 64 bitli kalit 
𝐾𝐾
 ni 
𝑋𝑋
,
𝑌𝑌
 va 
𝑍𝑍
 registorlariga bo’lib, yozish 
natijasi quyidagicha bo’lsin (13 - rasm). 
1
1
0
1
0
1
1
1
0
0
1
1
0
0
0
1
1
1
0
1
0
0
1
1
0
1
1
0
1
0
1
1
0
1
1
0
0
1
1
1
0
0
1
1
1
1
1
0
1
1
0
0
0
1
1
0
0
1
0
0
1
0
1
0
X
Y
Z
 
13 - rasm. A5/1 ketma-ketlik generatori 
Mazkur holda 
𝑆𝑆𝑎𝑎𝑚𝑚
(
𝑥𝑥
8
,
𝑦𝑦
10
,
𝑧𝑧
10
) =
𝑆𝑆𝑎𝑎𝑚𝑚
(1,1,0) = 1
 bo’ladi va bu 
𝑋𝑋
 va 
𝑌𝑌
 
registrlar siljishini ko’rsatadi. Shuning uchun, 
𝑆𝑆
=
𝑥𝑥
13
⨁𝑥𝑥
16
⨁𝑥𝑥
17
⨁𝑥𝑥
18
= 0
⨁
1
⨁
1
⨁
1 = 1
 
𝑆𝑆
= 18,17,16, … ,1 uchun 
𝑥𝑥
𝑖𝑖
=
𝑥𝑥
𝑖𝑖−1
 
𝑥𝑥
0
= 1
 
Shunga o’xshash, 
𝑌𝑌
 
 registr uchun ham quyidagilar bajariladi: 
𝑆𝑆
=
𝑦𝑦
20
⨁𝑦𝑦
21
= 0
⨁
0 = 0
 
𝑆𝑆
= 21,20,19, … ,1 uchun 
𝑦𝑦
𝑖𝑖
=
𝑦𝑦
𝑖𝑖−1
 
𝑦𝑦
0
= 0
 

---

37 
 
𝑋𝑋
 va 
𝑌𝑌
 registrlari siljiganidan keyingi holat esa quyidagicha bo’ladi (14  - 
rasm): 
1
1
0
1
0
1
1
1
0
0
1
1
0
0
0
1
1
1
0
1
0
0
1
1
0
1
1
0
1
0
1
1
0
1
1
0
0
1
1
1
0
0
1
1
1
1
1
0
1
1
0
0
0
1
1
0
0
1
0
0
1
0
1
0
X
Y
Z
 
14 - rasm. A5/1 ketma-ketlik generatori 
Siljigan holatdan so’ngi registrlar holatidan generasiyalangan bir bit 
𝑠𝑠
=
𝑥𝑥
18
⨁𝑦𝑦
21
⨁𝑧𝑧
22
= 1
⨁
0
⨁
0 = 1
 bo’ladi. Shu tartibda, talab etilgan bitlar ketma-
ketligi generasiyalanadi. 
 
Hisoblash qurilmalari hozirgi kundagi kabi rivojlanmagan vaqtlarda oqimli 
shifrlash algoritmlari juda ham mashhur bo’lgan, hozirgi kunda esa ularning o’rnini 
simmetrik blokli shifrlar egallamoqda. Biroq, shunday holatlar mavjudki, oqimli 
shifrlar shubhasiz zarur bo’ladi. Masalan, real vaqt tizimlaridan biri GSM 
tarmog’ida ma’lumotlarni shifrlashda blokli simmetrik shifrlarni qo’llashning 
imkoni yo’q. Sababi, shifrlash uchun zarur bo’lgan bir blokni (blok uzunligi kamida 
64 bit bo’ladi) ma’lum vaqtda to’plashi talab etiladi. Bu esa so’zlashuvda 
to’xtalishga olib keladi. Bundan tashqari, ma’lumotni shifrlab uzatish jarayonida 
shifrmatnga bo’lgan o’zgarishga (tashqi ta’sirlar natijasida) simmetrik oqimli 
shifrlash bardoshli sanaladi. Masalan, oqimli shifrlashda shifrmatndagi bir bitning 
o’zgarishi ochiq matnning ham bir bitining o’zgarishiga olib keladi. Simmetrik 
blokli shifrlarda esa bir bitning o’zgarishi bir blokning (masalan, 64 bit) o’zgarishiga 
olib keladi. Bundan tashqari, simmetrik oqimli shifrlash, blokli shifrlarga qaraganda, 
kichik qurilmalarda amalga oshirilish imkoniyatiga ega.  
 

---

38