Mikrobiologiya (Ma’ruza matnlari)

2. Ammonifikatsiya jarayonlari haqida tushuncha.

 Ammonifikatsiya 

– oqsil, amonikislotalar va boshqa tarkibida azot saqlovchi moddalarning 

parchalanishi natijasida ammiak hosil bo‘lishi jarayondir. Bu jarayonni azot 

minerallashuvi deb ham aytiladi. Chunki hosil bo‘lgan ammiak yana 

nitrifikatsiyalovchi bakteriyalar yordamida mineral holatga aylantiriladi. 

 Oqsillarning 

aerob, 

anaerob bakteriyalar, zamburuglar ishtirokida 

ammonifikatsiyaga uchrashi aniqlangan. Bu jarayonda alohida aktivlik 

namoyon qiluvchi mikroorganizmlarga Psevdomonas oilasi  vakillari, basillalar 

oilasi vakillari olsak bo‘ladi. Oqsil tarkibida odatda 20ta aminokislota kiradi. Bu 

aminokislotalar birisining oxiri karboksil gruppasi ikkinchi aminokislotaning 

amino gurppasi bilan boglanib, polipetid zanjirini tashkil etadi. Bitta 

poliseptidda yuzlab aminokislotalar bor, oqsil esa bitta yoki bir qancha 

shunday zanjirlardan iborat. Oqsillar oddiy va murkkab bo‘ladi. Oddiy oqsillar 

gidrolizlanganda faqat aminokislotalarni bersa, murakkab oqsillar prostetik 

gruppaga ega bo‘lganligi uchun aminokislotalardan boshqa moddalar ham 

hosil qiladi. Murakkab oqsillarga nukleoproteidlar, lipoproteidlar, 

metalloproteidlar kiradi. Mikroorganizmlardan  ajralib chiqqan ekzoferment 

(proteaza) oqsil molekulalarga ta’sir qiladi va ularni  gidrolizlaydi. Oqsil 

---

molekulasidan hosil bo‘lgan poletpeptidlar va oligopeptidlarni mikroblar 

hujayrasiga kiritib peptidaza fermenti, yordamida parchalaydilar. (Oqsil 

molekulasi kattaligi uchun mikroblar uni hujayrasiga kirita olmaydi, shuning 

uchun ekzoferment yordamida parchalab, uning bo‘laklarini qabul qiladi). 

 Oqsillarning 

hujayralardan 

tashqari va hujayra ichida parchalanishi 

quidagicha izoqlash mumkin. 

A) Ammiakni chiqazish natijasida dezaminlanish 

R). SN

2

 SNNH

2

 •COOH 

→

R – Ch q ChCOOH Q NH

3

 

B) Oksidlanish dezaminlanish 

R). SNNH

2

 -COOHQ1/2 O

2

 

→

R – CO - COOH Q NH

3

 

V) kaytarilish dezaminlanish 

R). SNNH

2

 -COOHQ2N  

→

R – CN

2

 - COOH Q NH

3

 

G) Dekarboksillanish 

R). SNNH

2

 -COOH 

→

R – CN

2

NH

2

 QCO

2

 

 

Shu jarayonlardan keyin hosil bo‘lgan aminokislotalar minerallashadi 

(treonin, metionin va x.k.) uglerod qoldiqlaridan esa turli organik birikmalar 

hosil bo‘ladi SO

2

 chiqib ketadi. Bu anaerob va aerob sharoitlarida boradi. 

Mikroblar faqat oqsillarni emas, nuklein kislotalarni ham parchalaydilar. 

Ularning gidrolizlanishidan qand, fosfor kislotasi (purin asosli) adenin, guanin, 

(pirimidin asosli) sitozin, urotsil, timin moddalari hosil bo‘ladi. Keyin jarayon 

yana davom etib qand moddalari yana oksidlanib SO

2

 va N

2

O hosil qiladi. 

Shuningdek, mikroorganizmlar tomonidan mochevina, gruppu kislota, xitin va 

boshqa moddalar ham ammonifikatsiyaga uchraydilar.