“Kasbiy ta`lim” kafedrasi

«lider»  va  «rahbar»  tushunchalari 
o`rtasidagi farqlar haqida gapirish mumkin. B.D. Parigin bu ikki tushunchani farqlab 
shunday yozadi: 
 
 lider  -  guruhdagi  shaxslararo  munosabatlarni  boshqarsa,  rahbar  -    shu 
guruhdagi rasmiy munosabatlarni boshqaradi; 
 
 liderlik kichik guruhlardagina xos bo`lgan hodisa bo`lsa, rahbarlikning haq-
huquqlari katta guruhlar doirasida ham sodir bo`lishi, amalga oshirilishi mumkni; 
 
 agar  liderlik  stixiyali,    betartib  jarayon  bo`lsa,  rahbarlik    maqsadga  
qaratilgan,    jamiyatda    ishlab  chiqarilgan      normalar,      tartiblar      asosida      saylov 
oqibatida sodir bo`ladigan hodisadir; 
 
 liderlik 
rahbarlikka 
nisbatan 
vaqtinchalik 
hodisa 
bo`lib, 
guruh    
a’zolarining  kutishlari,  ularning  kayfiyatlari,  faoliyat  yo`nalishiga  qarab  uzoqroq 
muddatda yoki qisqa muddatda ro`y beradi; 
 
 rahbarning liderdan farqi yana shundaki, u liderda yo`q bo`lgan  jazolash va 
rag`batlantirish  tizimiga  ega  bo`lib, shu  asosda  o`z  xodimlariga  ta’sirini  o`tkazishi 
mumkin. Bu psixologik ta’sir shundayki, biron-bir manfaatni ko`zlab qilingan ishda 
erishilgan  yutuqlar  uchun  boshliq  xodimlarini  ko`tarinki  ruh  bilan  rag`batlantirib 
mukofatlab  tursa,  o`sha  yerda  xodimlar  o`zlari  bilmagan  holda  boshliqqa  nisbatan 
ijobiy munosabatda bo`lishada; 
 
 lider    guruhda    u    yoki    bu    qarorlar,  ko`rsatmalar,  tashabbuslarni      o`z   
ixtiyoricha,      bevosita      chiqarish  mumkin.  Rahbarda  esa  bu  yo`nalishda  ko`plab 
rasmiy  ko`rsatmalar,  rejalar,  normalar,  buyruqlar  mavjudki,  rahbar  -  bular 
doirasidan  chiqib  ketishi  qiyin.  Ko`p  hollarda  rahbar  lider  uslubini  qo`llasa,  bu 
jamiyat tamonidan «o`zboshimchalik», «qonunga bo`ysunmaslik» deb qoralanadi; 
                                                 
68
 
Kelvin Seifert and Rosemary Sutton,  Educational Psychology © 2009, Second Edition. 47-b. 
 

---

150 
 
 
 liderning faoliyati faqat kichik guruhlar doirasida amalga oshiriladi, rahbar 
shu  guruhdagi,  kengroq  ijtimoiy  doiradagi,  jamiyatdagi  vakil  bo`lgani  uchun 
vakolatlari ham keng, faoliyat imkoniyatlari ham ortiqdir. 
91-rasm 
 
 
O`z ishini tashkil qila bilish deganda, uning o`z ishini to`g`ri rejalashtirib, uni 
nazorat qila olish nazarda tutiladi. Jamoa faoliyatini va o`z faoliyatini rejalashtirish 
qobiliyati  rahbar  uchun  muhim  bo`lgan  talablardan  biridir.  Boshqarish  bevosita 
jamoaga  qaratilgan  bo`lib,  uning  psixologik  natijasi  o`zlikka  nisbatan  hurmat, 
o`zlikni anglash, qadrlash kabilarni vujudga keltiradi. 
92-rasm 
 
Boshqaruv faoliyatida liderlik, lider-
rahbar ijtimoiy psixologik fenomeniga 
katta e’tibor beriladi.