O‘ zbekiston respublikasi oliy va o‘ rta max sus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti

a)
 
tadbirkorlik  faoliyati  subyektlari  tomonidan  quyidagi 
hujjatlar: 

 
belgilangan shaklga muvofiq hisobvaraq ochish t
o‘g‘
risida ariza; 

 
belgilangan  shaklga  muvofiq  imzolar  namunalari  va  muhr  izi 
q
o‘
yilgan ikki dona varaqcha; 

 
pul-hisob-kitob  hujjatlarini  imzolash  vakolatiga  ega  shaxsning 
shaxsini tasdiqlovchi hujjati. 
b)
 
tadbirkorlik  faoliyati  subyekti  b
o‘
lmagan  rezident  yuridik 
shaxslar, jumladan byudjetdan mabla
g‘
 oluvchilar tomonidan quyidagi 
hujjatlar: 

 
belgilangan shaklga muvofiq hisobvaraq ochish t
o‘g‘
risida ariza; 

 
belgilangan  shaklga  muvofiq  imzolar  namunalari  va  muhr  izi 
q
o‘
yilgan ikki dona varaqcha; 

 
pul-hisob-kitob  hujjatlarini  imzolash  vakolatiga  ega  shaxsning 
shaxsini tasdiqlovchi hujjati; 

 
Ta’sis
 hujjatlari (
ta’sis
 shartnomasi, ustav). 

 
davlat  soliq  xizmati  organlarida  hisobga  q
o‘
yilganligini 
tasdiqlovchi hujjat (
ma’lumotnoma
). 
d)
 
norezidentlar (jismoniy shaxslar bundan mustasno) tomonidan 
quyidagi hujjatlar:
 

 
belgilangan shaklga muvofiq hisobvaraq ochish t
o‘g‘
risida ariza; 

---

203 
 

 
belgilangan  shaklga  muvofiq  imzolar  namunalari  va  muhr  izi 
q
o‘
yilgan ikki dona varaqcha; 

 
davlat  soliq  xizmati  organlari  tomonidan  soliq  t
o‘
lovchining 
identifikatsiya raqami berilganligi t
o‘g‘
risidagi guvohnomaning nusxasi. 
g)
 
rezident  va  norezident  jismoniy  shaxslar  tomonidan  quyidagi 
hujjatlar: 

 
belgilangan shaklga muvofiq hisobvaraq ochish t
o‘g‘
risida ariza; 

 
jismoniy shaxsning shaxsini tasdiqlovchi hujjatidan nusxa. 
Bunda, jismoniy shaxslar tomonidan q
o‘
shimcha ravishda shaxsni 
tasdiqlovchi  hujjat  shaxsan  taqdim  qilinadi  va  bank  tomonidan  ushbu 
hujjatlardan nusxa olinadi. 
Auditning  keyingi  bosqichida  auditorlar  hujjatlarning  t
o‘
liq 
t
o‘
plami  taqdim  etilgandan  keyin  hisob-kitoblarni  ochish-qilmasligini 
aniqlashi kerak. 
Valyuta  hisob  raqamlari  egalariga 
o‘
z  arizasida  hisob  egasi 
tomonidan k
o‘
rsatilgan bir yoki bir nechta chet el valyutasida ochiladi, 
bir  shaxsiy  hisob.  Agar  bank  hisobvaraqchisining 
o‘
z  arizasida 
k
o‘
rsatilmagan  xorijiy  valyutada  mabla
g‘
  oladigan  b
o‘
lsa,  bank  hisob 
egasining iltimosiga k
o‘
ra pul mabla
g‘
larini 
o‘
z hisobining valyutasiga 
oldindan ayirboshlash bilan yoki ushbu valyutada hisob ochadi. 
2. Mijozlarning amaldagi valyuta hisobvaraqlarini hisobga olishda 
valyuta  mabla
g‘
larini  naqd  pulda  ham,  naqd  pulsiz  shaklda  olish  va 
qaytarishning qonuniyligini tekshirish kerak. Shuni esda tutish kerakki, 
mabla
g‘
lar xorijiy valyutadagi mijozlar hisobiga tushadi: 
a)  tovarlarni  (ishlarni,  xizmatlarni)  t
o‘
lash  uchun 
O‘
zbekiston 
Respublikasidan  tashqarida  b
o‘
lmagan  norezidentlar  tomonidan 
r
o‘
yxatga olingan; 
b)  hisob  egasi  tomonidan 
O‘
zbekiston  Respublikasi  valyuta 
bozorida sotib olingan; 
d) erkin almashtiriladigan valyutani norezident tomonidan tuzilgan 
shartnomalarga  va  korxonalar  bilan  tuzilgan  shartnomalarga  muvofiq 
tovar va xizmatlarni eksport qilish uchun vakolatli bankning kassasiga 
t
o‘
lash; 
 

---

204 
 
e) 
O‘
zbekiston  Respublikasi  Markaziy  banki  tomonidan  ruxsat 
etilgan  hollarda  tovarlar  va  xizmatlar  uchun  t
o‘
lovlarda  olingan  naqd 
chet el valyutasi; 
f)  har  ikkala  rezident  va  norezidentlardan  olingan  chet  el 
valyutasidagi foizlar va dividendlar; 
g) 
O‘
zbekiston  Respublikasi  Markaziy  bankining  me
’
yoriy 
hujjatlarida nazarda tutilgan boshqa tushumlar. 
Chet  el  valyutasini  naqd  pul  mabla
g‘
larini  mijozlarning  joriy 
valyuta hisobvara
g‘
iga kreditlash, ilgari olingan korxona tomonidan pul 
mabla
g‘
lari q
o‘
llanilmagan balansining qismida, ushbu valyuta avvalgi 
valyuta  hisobvara
g‘
idan  chiqarilgan  b
o‘
lsa,  y
o‘
l  xarajatlarini  t
o‘
lash 
uchun  qabul  qilinadi.  Mijozlarning  joriy  hisob  raqamlariga  naqd 
b
o‘
lmagan  valyuta  tushumlarini  tekshirish  umumiy  qoida  asosida 
amalga oshiriladi: 

 
majburiy  sotilishdan  keyin  qolgan  valyuta  tushumlarining  bir 
qismi  b
o‘
lishi  mumkin  va  majburiy  sotilishga  y
o‘
l  q
o‘
yilmaydi. 
Ularning barchasi mijozlarning tranzit hisobvaraqlaridan ularning joriy 
hisoblariga 
o‘
tkazilishi kerak; 

 
mijozlarning  joriy  hisobvaraqlaridan  valyuta  mabla
g‘
larini 
hisobdan  chiqarish  operatsiyalarini  tekshirish  tartibiga  alohida  e
’
tibor 
qaratish lozim. 
Chet  el  valyutasidagi  mavjud  hisob-kitoblar  b
o‘
yicha  hisob 
raqamlari egasining buyurtmasiga k
o‘
ra belgilanishi mumkin: 
a) 
o‘
z  faoliyatining  maqsadlari  va  vazifalariga  (hisobga  olish-
import operatsiyalarini bevosita amalga oshirish huquqiga ega b
o‘
lgan 
va 
O‘
zbekiston  Respublikasi  Tashqi  iqtisodiy  aloqalar  vazirligi 
tomonidan  r
o‘
yxatga  olingan  hisobga  oluvchilar  uchun)  hisobdorning 
eksport-import  operatsiyalari  b
o‘
yicha  belgilangan  tartibda  chet  elga 
o‘
tkazilishi; 
b) bank komissiyasi va pochta-telegraf xarajatlarini t
o‘
lash uchun, 
joriy qoidalarga (shu jumladan viza hujjatlarini qayta ishlash uchun naqd 
pulga), shuningdek
‚
 
O‘
zbekiston Respublikasi valyuta bozorida sotishga 
xarajatlarni t
o‘
lash uchun foydalaniladi; 
 

---

205 
 
d) respublika hududida t
o‘
langan yoki r
o‘
yxatga olingan s
o‘
mda; 
e)  foizlar,  dividendlar  va 
O‘
zbekiston  Respublikasi  Markaziy 
bankining  k
o‘
rsatmalari  va  k
o‘
rsatmalarida  nazarda  tutilgan  boshqa 
maqsadlar uchun foydalaniladi. 
Vakolatli bankda joriy hisobvaraq mavjud b
o‘
lgan bankda mavjud 
b
o‘
lgan  valyuta  hisobvara
g‘
i  ochilgan  taqdirda,  korxonaning  tashkil 
etilishi  yoki  qayta  tashkil  etilishi  t
o‘g‘
risidagi  nizomning  nusxasi  va 
hujjat taqdim etilmaydi hamda imzo kartasi tekshiruvsiz taqdim etiladi 
va  mavjud  b
o‘
lganlarga  nisbatan  qabul  qilinadi.  Bankning  mazkur 
muassasasida 
tasdiqlangan 
nusxalari. 
Xorijiy 
investitsiyalar 
ishtirokidagi  korxonalar  davlat  r
o‘
yxatidan 
o‘
tkazilgunga  qadar  ta
’
sis 
shartnomasi va namunali imzo q
o‘
yilgan kartochka asosida vaqtinchalik 
t
o‘
plangan  vaqtinchalik  valyuta  hisobvaraqlariga  berilishi  mumkin. 
Ushbu hisoblarni ta
’
sis hujjatlarida belgilangan ustav fondining 30 foiz 
miqdorida chet el valyutasida mabla
g‘
lar hisobiga 
o‘
tkazish mumkin. 
Xaridorlar  nomidan  chet  el  valyutasini  sotib  olish  va  sotish 
operatsiyalarini tekshirishda quyidagi tekshiruvlar amalga oshiriladi: 
1. Umumiy qoidalarga muvofiqligini tekshirish;  
2.  Mijozning  nomidan  chet  el  valyutasini  sotib  olish  b
o‘
yicha 
buxgalteriya operatsiyalarida aks ettirishning t
o‘g‘
riligini tekshirish; 
3.  Mijozning  nomidan  chet  el  valyutasini  sotish  operatsiyalarini 
hisobga olishning t
o‘g‘
riligini tekshirish. 
Umumiy  qoidalarga  rioya  qilishni  tekshirish  mijozning  nomidan 
chet el valyutasini sotib olish va sotish operatsiyalarini amalga oshirish 
va  ularni  hisobga  olish  tartibini  belgilovchi  intranzit  y
o‘
riqnomalarini 
o‘
rganish 
bilan 
boshlanadi. 
Bunday 
operatsiyalarni 
amalga 
oshirayotganda (tijorat bank bank nomidan, lekin mijozning hisobidan) 
mijoz  va  uning  tarafdorlari 
o‘
rtasida  odatdagidek  valyuta  almashinuvi 
vazifasini bajaradi. Mijozlar operatsiyalarini hisob-kitob qilish usuliga 
k
o‘
ra,  bankning  valyuta  (mijoz)  operatsiyalarini  xorijiy  valyutada  aks 
ettirishga m
o‘
ljallangan 17101 va 17105-sonli 
“
Valyutalarni va valyuta 
pozitsiyalarini sotib olish va sotish uchun hisob-kitoblar
ˮ
ni q
o‘
llashingiz 
kerak. Ushbu operatsiyalar vositachi ekanligi sababli buxgalteriya hisobi  
bankning  valyuta  lavozimiga  ta
’
sir  k
o‘
rsatmasligi  kerak.  17101  va 

---

206 
 
17105-sonli  mijozlar  operatsiyalarini  amalga  oshirishda  hisob-
kitoblarning  balanslari  tiklanishi  kerak.  Bu  ushbu  operatsiyalarni 
hisobga olish usuli uchun asosiy talab. 
Bank  tomonidan  xorijiy  valyutada  operatsiyalarni  mijozlar 
nomidan 
tekshirish 
va 
sotib 
olish 
uchun 
foydalanadigan 
metodologiyaning amaldagi narx b
o‘
yicha hisoblangan valyuta summasi 
bilan  rasmiy  kurs  b
o‘
yicha  hisoblangan  (sotilgan)  xorijiy  valyutaning 
ekvivalenti 
o‘
rtasidagi farqni hisobga olish kerak bankning daromadlari 
/  xarajatlari  b
o‘
yicha  emas,  balki 
“
mijoz
ˮ
  b
o‘
yicha  amalga  oshirilgan. 
Bunday operatsiya uchun bankning daromadi mijozdan ushlab qolingan 
komissiya b
o‘
lib, foyda ushbu daromadning miqdorini bankning valyuta 
ayirboshlash t
o‘
lovini t
o‘
lash b
o‘
yicha xarajatlaridan (agar valyuta sotib 
olingan yoki almashinuv orqali sotib olingan b
o‘
lsa) oshishi hisoblanadi. 
Shu  bilan  birga,  bunday  operatsiyalarni  amalga  oshirishda  bankdan 
almashinuv  b
o‘
yicha  olingan  komissiya  mijoz  tomonidan  bankdan 
olinadigan komissiya miqdorini kamaytirishda hisobga olinmaydi. 
Chet el valyuta mabla
g‘
larini blokirovka qilish muddatini mijozlar 
hisobvara
g‘
ining  tranzit  valyuta  blokidan  majburiy  sotuvga 
o‘
tkazish 
muddatlariga  rioya  qilish  monitoringidan  boshlanadi.  Buni  amalga 
oshirish uchun, mijozlar tranzit hisoblari va ularning shaxsiy hisoblari 
b
o‘
yicha bayonotlarni k
o‘
rib chiqishadi. 
Banklarning ichki valyuta bozorida xorijiy valyutani sotib olishni 
majburiy  sotishning  barcha  turlari  b
o‘
yicha  hisobga  olish  auditi 
davomida  auditorlar  banklarning  buxgalteriya  hisobi  uchun  quyidagi 
tartibga rioya qilinishini tekshirishlari kerak. Quyidagi operatsiyalarning 
tartibini tekshirishingiz kerak. 
Yuridik shaxslardan valyutani sotib olish Markaziy bankning kursi 
b
o‘
yicha,  avvalgi  haftada,  bank  operatsiyalarini  amalga  oshiradigan 
kunida  boj  t
o‘
lovisiz 
o‘
tkaziladigan  banklararo  savdo  sessiyalarida 
belgilangan stavkalarning 
o‘
rtacha qiymatiga qarab belgilanadi. T
o‘
lov 
buyurtmasi  mijozning chet el valyutasida pul mabla
g‘
larini sotib olish 
miqdorini k
o‘
rsatishi shart. 
Mijozlarning  nomidan  chet  el  valyutasini  sotishning  hisobga 
olishdagi  hisobning  t
o‘g‘
riligini  tekshirish  tartibi  bank  mijozlaridan 

---

207 
 
olingan chet el valyutasini sotish b
o‘
yicha k
o‘
rsatmalarni 
o‘
rganishdan 
boshlanadi.  Shuningdek,  belgilangan  muddat  davomida  (7  kun)  pul 
mabla
g‘
lari  mijozning  PTS-dan  hisobga  olinmagan  hollarda,  bank 
muddati  tugagandan  keyingi  ish  kunidan  kechikmay,  mijozga  sotilishi 
kerak  b
o‘
lgan  chet  el  valyutasini  depozit  q
o‘
ymasligi  kerak.  Ushbu 
maqsadlar uchun 22614 
“
Valyuta birjasida valyuta bozorida hisoblangan 
mijozlar hisobvaraqlari
ˮ
 passiv balansi hisobvara
g‘
ida chet el valyutasi 
kodi  asosida  saqlanadigan,  22600 
“
Boshqa  mijozlar  depoziti
ˮ
  deb 
nomlangan  shaxsiy  hisob-kitoblar  b
o‘
yicha  tahliliy  hisobotlarni 
o‘
rganamiz. 
Keyingi bosqichda birjada sotilgan valyutaga tegishli mabla
g‘
larni 
hisobga  olishda  aks  ettirishning  t
o‘g‘
riligi  tekshiriladi.  Buning  uchun 
ATMdagi  vakolatli  bankning  korrespondentlik  hisobvara
g‘
idan, 
aksiyadorlik  sertifikatlari,  sessiya  bitimlari  r
o‘
yxatidan  va  bitimni 
tasvirlaydigan  boshqa  hujjatlarni 
o‘
rganamiz.  Chet  el  valyutasini 
sotishdan  tushgan  mabla
g‘
lar  va  bank  hisobvara
g‘
iga  tushgan 
mabla
g‘
lar  16101  hisob  raqamidagi  debetda  aks  ettiriladi  va    29896 
passiv balans hisobida ochilgan 
“
Boshqa majburiyatlar
ˮ
 konsepsiyasida 
1000, savdoga q
o‘
yilgan valyuta uchun tegishli summalar aks ettirilgan. 
Yakuniy  bosqichda  olingan  summalarni  mijozlarning  depozit 
(joriy)  hisobvaraqlariga  kreditlashning 
o‘
z  vaqtida  va  aniqligi 
tekshiriladi. Shu bilan birga, kredit aylanmasi mijozlarning (joriy) hisob-
kitoblariga  nisbatan  tekshiriladi.  Banklar  tomonidan  valyuta 
mabla
g‘
larini  qaytarish  b
o‘
yicha  operatsiyalarni  hisobga  olishni 
auditorlik  qilish  jarayonida  auditorlar  banklar  tomonidan  buxgalteriya 
yozuvlarini  kiritish  uchun  quyidagi  tartibga  rioya  qilinishini 
tekshirishlari kerak. Quyidagi operatsiyalarning tartibini tekshirishingiz 
kerak: 
1.  Ayirboshlash  operatsiyalarini  boshqarish  paytida  qanday 
vazifalar belgilanadi? 
2.  Valyuta  hisobini  qayta  baholash  operatsiyalarini  tekshirish 
qanday amalga oshiriladi? 
3. Ochiq valyuta pozitsiyasini belgilang. 
4. Bankning konversion operatsiyalarini tekshirish qanday amalga 
oshiriladi? 

---

208 
 
5.  Auditorlar  mijozlarning  valyuta  hisobvaraqlari  ochilishini 
qanday tekshirishadi? 
6.  Xaridorlar  nomidan  xorijiy  valyutani  sotib  olish  va  sotish 
operatsiyalari b
o‘
yicha tekshirish qanday amalga oshiriladi?