O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi z. M. Mukimov

Don massasini tabiiy kamayishi 
 
Biologik 
Mexanik 
Nafas olish. 
Donning unishi. 
Mikroorganizmlarning rivojlanishi. 
Hasharot va kanalarning rivojlanishi. 
O‘z-o‘zidan qizish. 
Kemiruvchilar ta’siri. 
Qushlar ta’siri. 
Shikastlanish. 
Changish.  
To‘kilish. 
 
Ikkinchi  masala  –  boshoqli  don  va  don  mahsulotlarini  sifatini 
pasaytirmasdan  saqlash.  Saqlash  amaliyotida  boshoqli  don  va  tayyor 

---

30 
mahsulotlar  hamda  urug‘  sifatining  pasayishi  holatlarini  saqlash 
jarayonini noto‘g‘ri tashkil etish va bu xomashyoni saqlash davomida 
yetarlicha nazorat qilmaslik oqibatida kelib chiqadi.  
Uchinchi  masala  –  saqlash  mobaynida,  boshoqli  donlarni    va  
mahsulotlari  sifatini  oshirish.  Boshoqli  donlar  sifati  va  ularni  saqlash 
eng  avvalo  ularni  yetishtirish  agrotexnik  omillariga    bog‘liq.  YAxshi  
agrotexnik  usulda  yetishtirilgan,  to‘la  to‘liq  pishgan    donlar  sifatli  
saqlanadi.  Bundan  tashqari,  don  mahsulotlarining  sifatli  saqlanishini 
ta’minlash uchun ularga  joylashtirishdan oldin  ishlov beriladi. Buning  
uchun don barcha begona turdagi aralashmalardan tozalanadi. Don va 
don mahsulotlari namligi davlat standartida belgilangan ko‘rsatkichga 
keltiriladi. 
Don va don mahsulotlarini saqlashda belgilangan aniq rejimlarni 
tatbiq  etish  hamda  zamonaviy  ilg‘or  texnologiyalarni  joriy  etish  ham 
mahsulotlarning sifatli saqlanishi garovidir. 
To‘rtinchi masala mumkin qadar oz mehnat va moddiy mablag‘lar 
sarflab-yuqori natijalarga erishish, ya’ni mahsulot  isrofini kamaytirish 
hamda sifatini oshirishga erishish. 
Ko‘pgina  amaliy  tajribalar  shuni  ko‘rsatadiki,  ishlab  chiqarish 
samaradorligini quyidagi usullar bilan oshirish  mumkin: 
–  mahsulot  saqlanadigan  inshootlarni  tubdan  yaxshilash  va 
takomillashtirish; 
– saqlashga joylashtirishdan oldin dastlabki ishlov berishni to‘g‘ri 
tashkillashtirish mahsulot sifatini izchil  nazorati;   
– soha mutaxassislarining malakalarini muntazam oshirib  borish; 
– zamonaviy  ilg‘or texnologiyalarni joriy etish; 
– ishlab chiqarishni to‘g‘ri tashkil etish va mahsulotdan ratsional 
foydalanish. 
Don  mahsulotlarining  noto‘g‘ri  realizatsiya  qilinishi  ishlab 
chiqarishda ko‘pgina isrofgarchiliklarga olib kelishi mumkin. Masalan, 
pivo  ishlab  chiqarish  sanoatida  pivobop  bo‘lmagan  arpa  navlarining 
ishlatilishi pivo chiqishi  va uning sifatini tushirib yuboradi. Kraxmal 
patoka  ishlab  chiqarishda  makkajo‘xorining    kremniyli  navlaridan 
foydalanish  maqsadga  muvofiq  emas.  Bu  navlardan  kraxmal  chiqishi 
juda past. Omixta em  ishlab  chiqarishda sariq makkajo‘xori o‘rniga oq 
makkajo‘xorining  ishlatilishi  yemning  vitaminli  tarkibi  hamda 
ozuqaviylik qiymatini o‘zgartib  yuboradi.
 

---

31 
Donni sifat ko‘rsatkichlari bo‘yicha joylashtirish. 
Donning  massasini  elevator  siloslariga    joylashtirishda    labora-
toriya  xodimlari  tomonidan  sifat  ko‘rsatkichlari  aniqlanib,  quydagi 
ko‘rsatkichlar  bo‘yicha  joylashtiriladi:  namlik,  shaffoflik,  natura, 
kleykovina,  donli  aralashmalar, begona aralashmalarni  sifat ko‘rsat-
kichlarini  tafovuti  namlik,    begona    aralashmalar,  donli  aralashmalar 
uchun    1%  yuqori    bo‘lmaslik  talab  qilinadi.  Qolgan    ko‘rsatkichlar 
uchun  tafovut 2-3%  dan yuqori  bo‘lmaslik taqozo  etiladi.