|
D arsdan tashqari ish usullari
Pedagogik adabiyotda yoki tarbiyaiy ish tajribasida tarbiya
berishni y o ‘lga q o ‘yish usullari quyidagilardan iborat.
247
1. Yalpi yoki ham m a o ‘quvchilar bilan ish olib borish;
2. Yakka tartibda ish olib borish;
3. Guruhlarga b o ‘lib ish olib borish yoki t o ‘garak ishlari.
Bu ish shakllarining hammasi, odatda sinf rahbarlari rejasida
o ‘z aksini topadi. Darsdan tashqari tarbiyaviy ish usuliarining
quyidagicha turlari ham mavjud:
1. O g ‘zaki ish usullari (siyosiy axborotlar, majlislar, leksiyalar,
dokladlar, kitobxonlar konferensiyalari, dasturlar, uchrashuvlar,
radio jurnallar).
2. Am aliy ish olib borish usullari. Sayohat, spartakiadalar,
olimpiada, musobaqalar, t o ‘garaklar, shuningdek shanbaliklar.
3. K o ‘rgazmali ish olib borish usullari. M aktab muzeylari, urush
va mehnat qahramonlari muzeylari, badiiy ijod k o ‘rgazmalari, yangi
kitoblar k o ‘rgazmalari va boshqalar. S inf rahbari o ‘z faoliyatida
sin f bilan yalpi ishni ham m a o ‘quvchiIar bilan bir vaqtni o ‘zida
am alga oshiradi. Bazan tarbiyaviy ishni tashkil etishning bu usuli
« sin f rahbari soati», «tarbiyaviy soat» yoki « m a ’naviyat soati» deb
ataladi.
S in f bilan yalpisiga olib boriladigan tadbirlar, odatda oyiga ikki
yoki uch marta, b a ’zan esa haftada bir marotaba o ‘tkaziladi. Har
bir sinfdan tashqari o ‘tkaziladigan tarbiyaviy ish o ‘z oldiga m a ’lum
maqsad q o ‘y m o g ‘i lozim.
1) 0 ‘tkaziladigan sinfdan tashqari ish t a ’lim-tarbiya birligiga
aso slanm og ‘i lozim.
2) S inf rahbari sinfdan tashqari ishlarni oldindan rejalashtirib,
o ‘z oldiga aniq maqsad q o ‘ygan holda tashkil qilm og‘i lozim.
3) Sinfdan tashqari ishlarni tarbiya ishiga har tom onlam a yon-
dashgan holda olib borishi kerak. Hozirgi zamon pedagogikasi
o ‘quvchilarni tarbiyalashda sin f rahbari oldiga quyidagi pedagogik
talablarni q o ‘yadi.
1. O 'quvchilarda mustaqil dunyoqarashni va ijtimoiy faollikni
oshirish. Buning uchun quyidagi ishlarni amalga oshirilishi lozim:
a)
o Lquvchilarga
tabiatdagi
o ‘zgarishlarning
sabablarini
tushuntirish;
b) mustaqillikdan keyingi yillardagi o ‘zgarishlarga nisbatan o ‘z
mustaqil fikrini bildira olishga o'rgatish;
d) o ‘quvchilarga Respublikamizda va chet ellarda boMayotgan
ijtimoiy-siyosiy voqealarga qiziqishni shakllantirish;
e) yordam ga muhtoj kishilarga, keksalarga yordam k o ‘rsatish
fazilatini tarbiyalash.
2. Ijtimoiy foydali ishga, mehnatga, xalq mulkiga nisbatan hurmat
e ’tiborni tarbiyalash.
Buning uchun quyidagi ishlar amalga oshirilishi:
a) atrofdagi kishilarning mehnati bilan tanishtirish;
b) o ‘z qishlog‘idagi yoki shahridagi turli kasbdagi mehnat-
kashlar faoliyatining ijtimoiy ahamiyati haqida tasavvurni hosil
qilish;
d) bolalarda maktab va undan tashqaridagi ijtimoiy hayotda,
m ehnatda faol qatnashish istagini tarbiyalash;
e) o ‘z mehnati bilan o ‘zgalarga foyda keltirish ishtiyoqini har
qanday ishni bajarishda javobgarlikni his qilishni tarbiyalash;
3. M ustahkam axloq va xulq madaniyatini shakllantirish.
Tarbiya jarayonida o ‘quvchilarda quyidagi ijobiy fazilatlarni
shakllantirish mumkin:
a) kishilar faoliyatidagi yaxshilik va yomonlikni farqlay bilishni
o ‘rgatish;
b) haq ishni himoya qilishga tayyor b o ‘lish malakasini shakl
lantirish;
d) o ‘z so‘zi, v a ’dasini har doim bajarishga odatlantirilib borish;
e) o ‘z jam oasiga g La m x o ‘rlik qilish, boshqalarga yordam berishga
oshiqishni tarbiyalash;
f) kamtarlik, vazminlik, ozodalik, intizomlik kabi fozilatlarni
tarbiyalash;
g) axloq madaniyati qoidalarini bajarish, saxiy lik, hushmuomalalik,
ota-ota, ustoz va d o ‘stlarini sevish va hurmat qilishga odatlantirish;
i) doim rost gapirish, yoshi u lu g ‘ keksa kishilarga va yosh
bolalarga g ‘a m x o ‘rlik qilish fazilatlarini tarbiyalash;
k) jasur,chidam li,m ehnatsevar b o ‘lishga intilishni tarbiyalash;
1) ja m o a intizomini buzuvchilar bilan chiqishmaslik va ularga o ‘z
t a ’sirini o ‘tkazish xarakterini shakllantirish. 0 ‘quvchiiarda mustaqil
dunyoqarash va ijtimoiy faollikni tarkib toptirish uchun sayohatlarga
chiqish m aqsadga muvofiqdir. Bu vazifani amalga oshirish uchun
o ‘quvchilar bilan zavod va fabrikalarga, dala va b o g ‘larga, ona
tabiatga sayohatlar uyushtirish yaxshi samara beradi. Sayohatga
chiqish oldidan reja tuziladi. Rejada, o ‘quvchilar qayerga boradi,
nimalarni tom osha qiladi, kimlar bilan uchrashadi, o ‘quvchilarga
nimalar haqida hikoyalar qilib berishi k o ‘rsatiladi va shu asosida ish
olib boriladi. Bolalarda axloq va xulq madaniyatini tarbiyalash uchun
ertaliklar uyushtirish, turli bayramlarni ja m o a b o ‘lib nishonlash,
o ‘quvchilarga tarbiyaviy ta ’sir etishning eng yaxshi usulidir.
Bolalar bayramlarni yaxshi k o ‘radilar, unga quvonch bilan
tayyorlanadilar va sabrsizlik bilan kutadilar.
Turli bayramlar o ‘quvchilarni ijtimioiy va siyosiy bilimlarni
oshirishga, ularda yuksak axloqiy sifatlarni tarbiyalashga yordam
beradi.
Masalan, 8-dekabr Konstitutsiya kuniga b a g ‘ishlab kecha tashkil
qilish, o ‘quvchilarning siyosiy bilimlarini oshirish vatanga muhabbat
ruhida tarbiyalashning muhim omilidir.
250
Do'stlaringiz bilan baham: |
