shakllantirildi.
45
2.2. Xorijiy mamlakatlar moliya tizimida yago a g’azna hisob raqamini
yuritilishining amaldagi holati tahlili
Barchamizga ma’lumki, mamlakat Milliy g’aznachilik tizimining asosiy
vazifalaridan
biri
bu
davlat
moliyaviy
resurslaridan
foydalanishning
samaradorligini oshirishdir. Jahon tajribasi shuni ko’rsatadiki, davlat moliyasi
tarkibiga kiruvchi “g’aznachilik” deb ataluvchi organ o’ziga yuklatilgan
funksiyasidan kelib chiqib turli majburiyatlarni bajaradi. G’aznachilikning tuzilishi
va vazifalari mamlakatning tarixiy va madaniy urf odatlaridan, shuningdek
mamlakatning iqtisodiy holatidan kelib chiqib belgilanadi.
G’aznachilik ayrim mamlakatlarda passiv ahamiyatga ega, qachonki
g’aznachilik faqat tasdiqlangan byudjet mablag’larini ajratish bilan shug’ullansa,
g’aznachilik majburiyatlar limitini belgilash va xarajatlar to’lovini amalga oshirish
huquqi ega bo’lsa yoki oldindan belgilangan mezonlar asnosida alohida
xarajatlarni ishlab chiqishga ruxsat bersa, unda u aktiv ahamiyatga egadir.
G’aznachilik davlat qarzlarini boshqarishni turli darajalarida ishtirok etadi. Va
nihoyat, g’aznachilik hisob funksiyasini bajarilishida ham javob berishi mumkin.
Davlat moliyasini boshqarishning va g’aznachilik tashkiliy tuzilishining yagona
modeli mavjud emas. Uning bo’limlari va boshqarmalari va uning aniq
funksiyalari turli mamlakatlarda turlichadir. Shuningdek g’aznachilikning
funksiyasi vaqt o’tishi bilan o’zgarishi mumkin. G’aznachilikning tashkiliy
tuzilishi AQShda Moliya vazirligining Departamenti ko’rinishida, Frantsiyada
G’aznachilik Moliya vazirligining Boshqarmasi ko’rinishida, Angliyada mustaqil
mahkama ko’rinishida, Avstraliyada esa vazirlik darajasidagi departament
ko’rinishiga ega.
Yuqorida keltirilgan qariyb barcha mamlakatlarda g’aznachilik amalga
oshirilgan xarajatlarining nazoratini markaziy bankda ochilgan g’aznachilikning
46
yagona hisobraqami orqali, ya’ni g’aznachilikning bosh kitobi tizimi orqali
nazoratni amalga oshiradi.
Yaponiyada Yaponiya Banki hukumat uchun paralel ravishda byudjet-soliq
sohasi barcha hisob-kitoblarini yuritadi, shuningdek Moliya vazirligi umumiy
buxgalteriya hisobi va hisobotini boshqarish va tartibga solish bo’yicha javobgar
bo’ladi, bu borada Yaponiya dunyoda yagona davlat hisoblanadi.
Ko’rib chiqilayotgan mamlakatlar G’aznachiligining institutsional
asoslarini o’rganishdan oldin, quyidagi masalalarni oldimizga qo’yishimiz kerak,
ya’ni qanday struktura byudjet masalalariga javob beradi va byudjet ijrosini kim
nazorat qiladi.
Rivojlangan mamlakatlar g’aznachilik tizimini tashkil etishning alohida
xususiyatlarini ko’rib chiqadigan bo’lsak, masalan AQShda G’aznachilik
Departament ko’rinishida Moliya vazirligining tarkibiga kiradi, to’g’ridan-to’g’ri
prezidentga bo’ysinadi va keng ko’lamda iqtisodiy va moliyaviy funksiyalarni
bajaradi. Hisob va audit funksiyalarining bajarilishiga ma’muriy-byudjet
boshqarmasi va bosh byudjet-nazorat boshqarmalari javob beradi. Soliq va bojxona
boshqarmalari g’aznachilikning bir bo’lagi hisoblanadi.
Angliyada g’aznachilik umumiy siyosat va qarzlar boshqaruvini amalga
oshiradi, bosh g’aznachi mahkamasi hisobraqamlarni ro’yxatga olish va ularni
qayta ishlash funksiyasini bajaradi.
Yuqorida keltirilgan mamlakatlarda davlat to’lovlari quyidagicha amalga
oshriladi.
Do'stlaringiz bilan baham: