Fizika kursi


n,  l l l l ,  m,  s  kvant  sonlar  to‘plami  bilan  xarakterlanuvchi  ixtiyoriy



Download 2,6 Mb.
Pdf ko'rish
bet204/268
Sana11.01.2022
Hajmi2,6 Mb.
#348187
1   ...   200   201   202   203   204   205   206   207   ...   268
Bog'liq
fizika kursi

n, 

l

l



l

l

,  m,  s  kvant  sonlar  to‘plami  bilan  xarakterlanuvchi  ixtiyoriy 



energetik sathda bittadan ortiq elektron bo‘lishi mumkin emas. 

 

20.4 - §. D. I. Mendeleyev elementlar davriy sistemasi 



 

 

1869  yilda  rus  olimi  D.I.Mendeleyev  elementlarning  atom 



massalari  bo‘yicha  ma’lum  bir  sistemaga  solishga  erishdi  va  atom 

fizikasining  asosi  bo‘lgan  tabiatning  fundamental  qonuni  –  elementlar 

davriy sistemasini yaratdi. Agar elementlarning massalarini ortib borishi 

tartibida  joylashtirilsa,  ma’lum  bir  tartib  raqami  oralig‘ida,  ya’ni  biror 



davrda,  ularning  ko‘pgina  kimyoviy  va  fizik  xossalarini  takrorlanishi 

ma’lum bo‘ldi. 

 

Masalan,  litiy  bir  valentli  ishqoriy  metall  bo‘lib,  tartib  raqami 



Z=3  ga  teng.  Yana  8  ta  tartib  raqamidan  keyin  kelgan  natriy  (Z=11

ham, undan yana 8 ta raqam keyin joylashgan kaliy (Z=19) ham litiyga 

o‘xshab  ishqoriy  metall  hisoblanadi.  Bunday  ishqoriy  metall  xossasi  18 

tartib  raqamdan  keyin  rubidiy  (Z=37)  va  seziyda  (Z=55)  ham 

takrorlanadi. 

 

 



Davriy sistema yaratilgan vaqtda 64 ta kimyoviy element borligi 

ma’lum 


edi. 

D.I.Mendeleyev 

tomonidan 

katakchalarga 

davriy 

sistemadagi  elementlar  birin  ketin  qo‘yib  chiqarilgandan  keyin  ayrim 

katakchalar  bo‘sh  qoldirildi.  Mendeleyev  bu  bo‘sh  katakchalarni 

to‘ldirish  mumkin  bo‘lgan,  hali  topilmagan  kimyoviy  elementlarning 

xossalarini oldindan aytib berdi. Masalan, shunday yo‘l bilan Fransiyada 

davriy  sistemada  ruxdan  keyin  joylashgan  galliy  elementi  kashf  etildi. 

Undan  keyin  selen  (Se),  germaniy(Ge)  va  boshqa  kimyoviy  elementlar 

ham kashf etilib, davriy sistemadagi bo‘sh kataklar to‘lib bordi. Bulardan 

tashqari,  D.I.Mendeleyev  ba’zi  elementlarning  atom  og‘irliklarini 

to‘g‘riligini  tekshirishga  muvaffaq  bo‘ldi.  Masalan,  Be  va  U  ning  atom 

og‘irliklarini  tablitsa  asosida  hisoblab  chiqardi.  Keyinchalik  ma’lum 

bo‘ldiki,  kimyoviy  elementning  davriy  sistemadagi  tartib  raqami  atom 

yadrosi  zaryad  sonini  yoki  yadro  atrofidagi  elektronlar  sonini  bildirar 

ekan.  Elementning  davriy  sistemadagi  tartib  raqami  ortgan  sari  uni 

massasi ham, yadro zaryadi ham ortib boradi. Yadro atrofida aylanuvchi 

elektronlar  eng  kichik  energiyali  holatni  olishga  intilishi  natijasida 

hammasi  birinchi  Bor  orbitasida  aylanishlari  lozim  edi.  Agar  birorta 

elektron  qo‘shilganda  ham  elementlarning  xossaslarini  unchalik 

o‘zgartirmasligi  kerak.  Ammo  bizga  ma’lumki,  bitta elektron  bilan  farq 



 

343


qiluvchi argon (Z=18) inert gaz, kaliy (Z=19) ishqoriy  metall. Shunday 

holni kripton (Z=36) va rubidiy, ksenon (Z=54) va seziy (Z=55), radon 

(Z=86)  va  fransiy  (Z=87)  juftlarida  ham  kuzatishimiz  mumkin.  Bu 

elementlar bitta elektroni bilan farq qilgani holda, birinchilari inert gaz, 

ikkinchilari esa ishqoriy metallardir. 

 

Atomning  tartib  raqami  ortgan  sari  uni  o‘lchami  uzluksiz 



kichiklashib  borishi  kerak,  chunki  elektronlar  soni  ortgan  sari  Kulon 

tortishish kuchlari ham ortib boradi. 

 

Lekin amal atomlarning o‘lchami bir davr elementlaridan boshqa 



davr  elementlariga  o‘tganda  o‘zluksiz  holda  emas  aniq  bir  qiymatni 

olgan holda keskin ortib ketadi (20.1-jadval) 

20.1 - jadval 

II davr elementlari 




Download 2,6 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   200   201   202   203   204   205   206   207   ...   268




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish