Fizika kursi

20.2 - §. Shtern va Gerlax tajribasi. 

Elektronning spini 

 

 

O.Shtern  va  V.Gerlaxlar  tajribada 

tashqi  magnit  maydoni  ta’sirida  atom 

magnit 

momentlari 

fazoda 

ixtiyoriy 

yo‘nalishlarda  emas,  balki  ruxsat  etilgan 

tayinli 

yo‘nalishlardagina 

joylashishini 

isbotladilar. 

Bu 

tajribada 

qo‘llanilgan 

qurilma  20.3-rasmda  tasvirlangan.  Qizdiriladigan  K  kameradan 

bug‘lanib  chiqqan  atomlar  tasmasimon  tirqishli  to‘siqlar  (T

1

  va  T

2

)dan 

o‘tgach, dasta shakliga keladi. So‘ngra atomlar dastasi nihoyat darajada 

bir jinsli bo‘lmagan magnit maydondan o‘tib E ekranga tushadi. Kuchli 

bir  jinsli  bo‘lmagan  magnit  maydonni  elektromagnit  o‘zagining 

qutblariga  maxsus  shakl  berish  bilan  hosil  qilinadi.  Qurilma  havosi 

so‘rib olingan maxsus kameraga joylashtirilgan bo‘ladi. 

 

Klassik  fizika  nuqtai  nazaridan  qaraganda  atomlar  dastasi 

ekranni bir joyiga tushishi kerak, chunki atomlarning magnit momentlari 

har qanday qiymatni olishi mumkin. 

 

 

Kvant  nazariyasiga  ko‘ra  atomlar  dastasi  umuman  bo‘laklarga 

ajralmasligi  yoki  kamida  uchta  bo‘lakka  ajralishi  kerak.  Vodorod atomi 

dastasi  esa  magnit  momenti  nol  bo‘lgani  uchun  umuman  bo‘laklarga 

ajralmasligi  kerak  edi.  Lekin  vodorod  atomlari  dastasi  bir  jinsli 

bo‘lmagan  magnit  maydonidan  o‘tishda  ikkiga  ajralib,  ekranning  ikki 

nuqtasida to‘siqdagi tirqishning shakliga o‘xshash dog‘ hosil bo‘ladi. Bir 

valentli  Na,  K,  Ag  va  boshqa  atomlar dastasini  ham  vodorodga  o‘xshab 

ikki  bo‘lakka  ajralishi  kuzatildi.  Buning  sababi  keyinchalik  ma’lum 

bo‘ldi.  Umuman,  Shtern  va  Gerlax  tajribasi  atom  magnit  momentlarini 

fazoviy  kvantlanishini  isbotladi.  Agar  bir  jinsli  bo‘lmagan  magnit 

maydondan  P  –  holatdagi  (l  =1)  atomlar  dastasi  o‘tkazilsa,  ular  uch 

bo‘lakka  (2  l+1=3)bo‘linishini  qayd  qilinadi.  Magnit  maydon  ta’sir