Sanoat instituti

Sirdaryo

 —

O‘rta Osiyodagi

 eng  uzun  va

Amudaryo

‘dan keyingi eng

sersuv daryo hisoblanadi.

O’zbekistondagi

 eng katta ikki daryolaridan biri. Sirdaryo

O’zbekistonning shimoliy chegarasidan oqib o’tib,

Orol dengiziga

 quyiladi.

•

1 Nomlanishi

•

2 Geografik joylashuvi

•

3 Tabiati

---

36

•

4 Suv yig’ilishi va o’zgarishi

•

5 Iste’mol

YIL FASLLARI

Biz Quyosh tizimiga kiruvchi sayyoralardan biri — Yerda yashaymiz. Yer

Quyoshdan taxminan 150 million kilometr masofada turib uning atrofida aylanadi.

Yerning Quyosh atrofida bir marta toiiq aylanib chiqishi yil deb ataladi. Yer 365

kunda Quyosh atrofini toiiq aylanib chiqadi. Yer bir sutkada o’z o’qi atrofida to’liq

aylanadi,-

          Yer Quyosh atrofini aylanib chiqayotganda uning nurlari sayyoramiz yuzasini

turlicha yoritadi. Natijada doimiy almashinib turuvchi yil fasllari vujudga keladi.

Quyosh osmonda Yerga nisbatan tik ko’tarilganda, uning nurlari sayyoramizga

to’g’ri tushib, uni qizdiradi. Shunda Yer yuzi issiq boiadi. Quyosh baland

ko’tarilmay, uning nurlari qiyalab tushganda, sayyoramiz yuzasi yaxshi qizimaydi,

havo sovuq bo’ladi.

          

O’zbekiston  O’rta  Osiyoning  markaziy  qismida  —  Sirdaryo  va  Amudaryo

oralig’ida joylashgan. Faqat Toshkent va Namangan viloyatlari Sirdaryoning o’ng

tomonida, Xorazm va Qoraqalpog’istonning bir qismi Amudaryoning chap tomonida

joylashgan. 0’zbekistonning janubi-sharqiy qismida Tyan-shan, Oloy, Turkiston,

Zarafshon va Hisor togMari joylashgan. Uning g’arbiy va shimoli-g’arbiy qismiga

qarab tog’lar pasayib boradi, tekisliklar va vodiylarga ulanib ketadi. Vodiylar tugab,

cho’l va qumliklar boshlanadi. 0’zbekiston serquyosh o’lka. Bu yerda yilning deyarli

250—300 kunida havo ochiq, quyosh charaqlab turadi. Mana shuning uchun ham

0’zbekistonda bahor erta — mart oyidan boshlanadi.

Наг yili 22-martda kecha bilan kunduz tenglashadi. Shu kundan boshlab kechalar

qisqarib, kunduzi esa uzaya boradi. Quyoshning tik ko’tarila borishidan tuproq qizib,

o’simliklar, daraxtlar uyg’onadi. Barcha jonivorlar harakatga keladi. Dehqon,

bog’bon, chorvadorlar bahorgi ishlarga kirishadilar. Qir- adirlar, dalalar ko’m-ko’k

o’sirnlik]ar, rang-barang gullar bilan bezanadi. Tabiatdagi bunday o’zgarishlar aprel-

may oylarigacha davom etadi. Iyun oyidan issiq yoz fasli boshlanadi. 22-iyunga kelib

kunduzlari juda uzayadi, kechalari nihoyatda qisqaradi. Mevalar qiyg’os pishadi,

sabzavot va poliz ekinlari yetiladi. Kechalari 20—25 daraja, kunduzlari 40—45

darajagacha isiydi.

         

Dekabr qish faslining dastlabki oyidir. Endi kunlar soviydi;- yomg’ir, ba’zan

qor yog’adi. Turna, laylak, ko’kqarg’a, qaldirg’och, bedana, bulbul kabi qushlar issiq

o’lkalarga uchib ketadi. Shudgorlangan yerlar, yaproqlarini to’kkan daraxtlar dam

oladi, ba’zi hayvonlar qishki uyquga kiradi. Yanvar oyidan boshlab kunlar uzaya

boshlaydi. Bolalar issiq kiyimlarga o’ranib qorbo’ron o’ynaydilar, qorbobo

yasaydilar, yaxmalak otib, chanada uchadilar.Fevral oyining oxirlariga borib

bahorning ilk elchisi — boychechaklar qor ostidan chiqib, gullay boshlaydi. Mana

shu taxlit yil fasllari almashaveradi, biz esa yana bir yosh ulg’ayaveramiz.

---

37