5. Bir jinsli bo’lmagan plastinka uchun ikki o’lchovli issiqlik o’tkazuvchanlik
masalasi
Ichida ikkita ulama material biriktirilgan to’g’ri to’rtburchakli plastinkada
issiqlik uzatilishi jarayonini tahlil qilaylik (7-rasm). Tadqiqot sohasining
sxemasida tasvirlangan o’lchamlar:
l
1
,
l
2
,
l
3
,
l
4
,
h
1
,
h
2
,
h
3
,
h
4
larni shunday
tanlaylikki, plastinka yuzi bo’ylab tuzilgan to’rning qadamlari bir xil bo’lsin.
Bunga erishish uchun dasturda kiritiladigan parametrlarda chiziqli o’lchamlar
emas, balki shu kesmani ifodalovchi oraliqlarnigina kiritamiz.
Rasmda tasvirlangan mis plastinkaning (
1
) o’lchamlari
L = H
= 0,5 m. Ulama
materiallarning xarakteristikalar: (
2
) – po’lat (
2
= 46 Vt/(m·
0
C);
2
= 7800 kg/m
3
;
c
2
= 460 J/(kg·
0
C)); (
3
) – temir (
3
= 71 Vt/(m·
0
C);
3
= 7900 kg/m
3
;
c
3
= 460
J/(kg·
0
C)).
Tadqiqot sohasining vertikal chegaralarida temperatura o’zgarmas:
x
= 0 da
T
h
= 100
0
C;
x = L
da T
c
= 0
0
C .
Gorizontal chegaralarda adiabatiklik o’rinli.
7-rasm. Tadqiqot sohasi.
Tadqiqot sohasining boshlang’ich sharti:
16
T
0
= 50
0
C
Berilganlarga ko’ra masalaning matematik qo’yilishi quyidagicha:
Boshlang’ich va chegaraviy shartlar quyidagicha yoziladi:
da
da
17
da
da
Bu chegaraviy masalani sonli yechiah uchun yuqorida yechilgan ikki qatlamli
plastinkada va bir jinsli to’g’ri to’rtburchakli plastinkada issiqlik tarqalichi
masalalarini yechish jarayonida foydalaniladigan algoritmlardan bevisita
foydalanib yechamiz.
Bu masalni yechishda ham xuddi yuqoridagidek lokal bir o’lchovli sxemadan
foydalanamiz. Buning natijasida hosil bo’ladigan chiziqli algebraik tenglamalar
sistemasini progonka usuli bilan yechamiz. Rasmdan ko’rinib turibdiki,
plastinkada 2 ta birjinslimaslik holati mavjud. Shuning uchun approksimatsiya
sohasining yacheykasi qaysi plastinka ustiga tushsa shu plastinkaning mexanik
xarakteriatikalaridan foydalaniladi. Bu ulanma plastinkalar ulanish chegarasida
o’zaro qo’shma.
Bu masalani yechish algoritmi quyidagicha:
Berilgan differensial tenglamani chekli ayirmali tenglamaga o’tkazish uchun
vaqt-fazo bo’yicha quyidagicha koordinatali to’r kiritamiz:
bu yerda
h
x
,
h
y
– mos
x
,
y
koordinatalar bo’yicha to’r qadamlari;
- vaqt bo’icha
qadam; hisob sohasini to’lasincha to’r bilan to’ldiramiz, ya’ni
18
4.2-rasm.Hisob sohasining ayirmali to’ri.
Izlanayotgan funksiya uchun
belgilash kiritamiz.
Dastlabki (4.1) differensial tenglamani diskretlashtirishni A.A.Samarskiyning
bir o’lchovli lokal sxemasi asosida amalga oshiramiz, bunda bu sxema absolyit
ustivor va yig’indi approksimatsiya xossasiga ega. Bu sxemaning mazmuni
shundan iboratki, vaqt bo’yicha qadam ikki bosqichda amalga oshiriladi: vaqtning
oraliq qadamida (4.1) tenglamani faqat
x
o’qi yo’nalishida diskretlashtiramiz va bir
o’lchovli tenglamaga kelamiz; undan keyin (4.1) tenglamani yana
diskretlashtiramiz, endi buni faqat y o’qi yo’nalhida bajaramiz va yana bir
o’lchovli tenglamani hosil qilamiz, keyin esa vaqtning to’la qadamida temperatura
maydonini anilaymiz.
Dastlab tadqiqot sohasining plastinka birjinsli bo’lgan sohalari uchun,
masalan,
uchun ushbu
19
chiziqli algebraik tenglamalar sistemasi yechiladi. Xuddi shunday qilib har bir soha
uchun ikki qatlamli plastinkada bir o’lchovli issiqlik o’tkazuvchanlik tenglamasi
yechilib boriladi.
Muhitlarning ushbu tutash chegaralarda
esa ularning teplofizik parametrlari o’rta qiymati olinadi:
Shu bilan birga bu chegaraning
nuqtasidan o’ng tarafda muhit
parametrli, chap tarafida esa
parametrli deb qaraladi.
Shundan keyin ushbu
tenglamalar sistemasini yechishga o’tiladi.
Chekli ayirmali approksimatsiyadan keyingi tenglamani progonka usuli bilan
yechishni qarab chiqaylik. Buning uchun bu tenglamani quyidagi ko’rinishga
keltiramiz:
20
Bu tenglamaning koeffisiyentlari
A
i
,
B
i
,
C
i
lar quyidagicha topiladi:
Ushbu
progonka koeffisiyentlarini aniqlash uchun avvalo chap chegaraviy shardan α
1
va
β
1
larni aniqlaymiz. Bular asosida esa qolgan koeffisiyentlar topiladi:
Undan keyin
- o’ng chegaraviy shartdan topiladi; vaqtning yarimqatlamida
- temperatura maydoni topiladi.
Masalani sonli yechishning algoritmi va dasturi quyida keltirilgan.
Do'stlaringiz bilan baham: |