Qadriyatlar falsafasi

Ikkinchi davr
 (eramizgacha Vva IV asrning birinchi yarmi. Bu davr qadimgi 
grek falsafiy siyosiy va huquqiy ta`limotlarning gullagan davri. Bu davrda Demokrit, 
Suqrot, Ploton, Arastularning falsafiy, siyosiy va huquqiy ta`limoti shakllandi va 
rivojlandi. 
Uchinchi davr
 (IV asrning ikkinchi yarmi va II asrgacha). Bu davr tarixda 
ellinizm davri bo`lib. Bu davrning muxim belgisi grek davlatchiligining tanazzulga 
YUz tutgan davri. Grek polislari dastlab Makedoniya, so`ngra rim tasarrufiga o`ta 
boshlaydi. Bu davrdagi siyosiy va huquqiy qarashlar epikur, stoiklar va Polibiy 
ijodida o`z aksini topdi. 
qadimgi YUnonistonda paydo bo`lgan va rivojlangan ijtimoiy-siyosiy va 
huquqiy qarashlar tarixini Gomer va Gesiod dostonlarini taxlil qilishdan boshlaymiz. 
Bu buYUk shaxslar yaratgan dostonlarda jamiyatda paydo bo`lgan ijtimoiy 
muammolar xudolar obrazlari orqali izchil ta`svirlagandir. 
Adolat, qonunchilik va polis hayotiga oid boshqa tushunchalarning moxiyati, 
yo`nalishlari va shakllanishi eng avvlo Zevsning faoliyati bilan bog`lanadi. Bosh 
Xudo Zevs barcha xudolarni iskanjaga olib, adolat o`rnatishni talab qilgan. Gomer 
poemalarida Zevs xuddi mana shu tartibda, ya`ni qattiqqo`l adolatli Bosh Xudo 
obrazida ifodalangan. Bunda adolat tushunchasi erdagi voqealar bilan bog`langan 
holda izohlanadi. erdagi oddiy qonun-qoida asoslari odamlarni birlashtiruvchi bir 
kuch, umuminsoniy qadriyat sifatida namoyon bo`ladi. 
Gesiod (eramizgacha  VIIasr) asarlarida adolat, huquq-tartibot tushunchalari 
yanada yorqinroq ifodalangan. Uning «Teogoniya», «Mexnat va kunlar» nomli 
asarlarida turli tamoyillarga ega bo`lgan axloqiy-x,uquqiy normalar ta`riflanadi va 
himoya qilinadi. 
Masalan, uning «Teogoniya» asarida Zevs va abadiy tabiiy tartibning timsoli 
Femida nikohidan ikki qiz Dike adolat xudosi va evnomiya qonunchilik xudosi 
tug`ildi. Dike adolatni himoya qiladi, uni buzuvchilarni qattiq jazolaydi. evnomiya 
esa qonunchilik, tartib-intizom ilohiyat tomonidan o`rnatilgan odamlar orasida 
bo`lishi shart bo`lgan qonun deb hisoblab uni himoya qiladi. Dike ham, evnomiya 
ham barcha ishlarni bosh xudo-otalari Zevs buyrug`i bilan bajaradilar. Demak, adolat 
ham, qonunchilik ham ilohiy manbaga ega. U Bosh xudo va boshqa xudolar 
tomonidan boshqarib boriladi. 
Gesiod «Mehnat va kunlar» poemasida patriarxal tuzim ideallarini himoya qilar 
ekan, odamlar hayotida beshta biri-biri bilan olmashib turadigan bosqichlarini o`ziga 
xos tomonlarini ifodalab beradi. «Oltin asr», «kumush asri», «mis asri», «yarim 
xudo-qaxramonlar asri» va nihoyat o`zi yashab turgan asrni «temir asri» deb 
baholaydi. «Oltin asr» odamlari baxtli edilar, g`am-tashvishsiz umr kechirdilar. 
«Kumush asrining» qaysar, xudolarga itoat qilmagan odamlarini Zevs qirib tashladi. 

---

«Mis asri» ning odamlari o`zaro raqobatda va chiqishmovchiliklar tufayli o`zlari biri-
birini yanchib tashlashdi. To`rtinchi «Temir asrining» qonli urushlarda yarim xudo 
qahramonlari ham xalok bo`ldilar. Gesiod «Temir asrini» qora bo`yoqlar bilan 
g`amgin tasvirlaydi. Mehnat og`ir, kun ko`rish qiyin, xaqiqat toptalgan, odamlar 
o`rtasidan insof, diyonat ko`tarilgan. 
Gomer va Gesiod ijodiga xos bo`lgan axloqiy, huquqiy tartib-intizomning 
insonlar o`rtasida qaror toptirish va ularga aql nurini bag`ishlashga qaratilgan 
intilishlar keyinchalik etti donishmand faoliyatida davom ettirildi.