Qamariddin usmonov o‘zbekiston tarixi milliy istiqlol davri

I V   B O B
Iqtisodiy islohotlar. Bozor munosa-
batlarining shakllanishi va iqtisodiy
taraqqiyot
Bozor iqtisodiyoti
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

1 2 5
zor iqtisodiyoti g‘oyasini keltirib chiqardi. Unga amal qilgan dav-
latlarda iqtisodiyot jadal o‘sa boshladi, aholi turmushi, farovon-
ligi yaxshilanib bordi. Shu tariqa dunyoda tartibga solinadigan bo-
zor munosabatlari iqtisodiyotning yetakchi shakliga aylanib
bordi.
Sobiq Ittifoqda esa hokimiyat tepasida turgan kommunistlar
mulkni yoppasiga davlat ixtiyoriga olish, resurslarni markazlash-
tirilgan tarzda ma’muriy-buyruqbozlik, rejalashtirish asosida
boshqarish va taqsimlash yo‘li bilan ijtimoiy adolatni qaror
toptirish va xalq farovonligini oshirishga urinib ko‘rdi. 70 yil da-
vom etgan bu sinov o‘zini oqlamadi, ijtimoiy adolat ham qaror
topmadi, xalq uchun farovon turmush ham yaratilmadi.
Aksincha, millionlab odamlar qancha-qancha balo-qazolarga
uchradi, bunday g‘ayri-tabiiy yo‘lga qarshi chiqqanlarning umri
xazon bo‘ldi. Oxir oqibatda ma’muriy-buyruqbozlik asosida
boshqariladigan o‘ta siyosiylashgan, mafkuralashgan iqtisodiyot
tanazzulga uchradi.
Mustaqillik yillarida O‘zbekiston iq-
tisodiyotidagi yangilanish, tub o‘zga-
rishlarni o‘rganishga kirishar ekan-
miz, avvalo, mustabid sovet tuzu-
midan bizga qanday iqtisodiyot meros bo‘lib qolganini tushunib,
chuqur anglab yetishimiz lozim.
O‘zbekiston qaramlik davrida o‘z tabiiy boyliklariga, yer-suv,
o‘rmon va boshqa resurslariga o‘zi egalik qila olmasdi, iqtisodiy
taraqqiyot yo‘lini o‘zi belgilay olmasdi. Respublika hududida
qurilgan va faoliyat ko‘rsatayotgan korxonalar markazga, uning
manfaatlariga bo‘ysundirilgan edi. O‘zbekiston rahbariyati, xalqi
o‘z hududida qancha mahsulot  ishlab chiqarilayotganini, ular
qayerda realizatsiya qilinayotganini  va qancha daromad keltira-
yotganidan bexabar edi. Moliya-kredit,  bank siyosati yuritishda
qaram edi, o‘zining milliy valutasiga, valuta jamg‘armasiga ega
emasdi.
Sobiq Ittifoqdan mo‘rt, zaif xomashyo yetishtirishga yo‘nal-
tirilgan, ya’ni arzon xomashyo va strategik mineral resurslar
tayyorlanadigan iqtisodiyot meros bo‘lib qolgan edi. Respublika
iqtisodiyotida boy mineral xomashyo resurslaridan ayovsiz,
nazoratsiz foydalanish hukmronlik qilardi. Umri tugagan sovet
tuzumidan iqtisodiy boshqaruvning ma’muriy-buyruqbozlik
usuli, „Qayta qurish“ davrida batamom barbod bo‘lgan iqti-
sodiyot, izdan chiqqan moliyaviy narx-navo tizimi, baqiriq-