manbalar bo‘yicha tanlash va solishtirish; referat va ma’ruzalar yozish; formulani
keltirib chiqirish va isbotlash; formulani tahlil qilish; dasturlashtirish; miqdor va
sifatga oid masalalarni yechish; tushunchalarni bir-biridan farqlash topshirig‘ini
bajarish; o‘quv materialini tizimlashtirish; dasturni tahrir qilish.
II. Borliq elementlarini idrok qilishga asoslangan o‘quv-bilish faoliyati:
o‘qituvchining namoyishini kuzatish; o‘quv filmlarini tomosha qilish; grafik, jadval
va sxemalarni tahlil qilish; kuzatilayotgan hodisani tushuntirish; muammoli
vaziyatlarni tahlil qilish.
III. Amaliy (tajriba)ga asoslangan o‘quv-bilish faoliyati: o‘z sohasi bo‘yicha
amaliy tajribalar o‘tkazish; tajribaviy masalalar bilan ishlash; tarqatma materiallar
bilan ishlash; materiallar kollektsiyasini yig‘ish va tasniflash; mavjud ma’lumotlarni
tahlil qilish asosida ilmiy farazlarni ilgari surish; tajriba ishlari metodikasini ishlab
chiqish va
tekshirish; tadqiqot tajribasini olib borish; modellashtirish va loyihalash.
O‘quv-bilish faoliyatining turlari shartli ravishda quyidagi tarzda ham o‘zaro
farqlanadi: 1) matn bilan ishlashga asoslangan o‘quv-bilish faoliyat; 2)
turli
ob’ektlarni kuzatishga asoslangan o‘quv-bilish faoliyati; 3) turli amaliy ishlarni
bajarishga asoslangan o‘quv-bilish faoliyati.
O‘quv-bilish faoliyatining tarkiiy tuzilmasida
quyidagi elementlar
mavjud bo‘ladi: o‘quv-bilish faoliyatining o‘zaro aloqador bo‘lgan alohida turlari;
faoliyatni yaxlit bajarilishini ta’minlovchi muayyan harakatlar
jamlanmasi; harakatlarni bajarish usullari bo‘lgan operatsiyalar.
O‘quv-bilish faoliyati negizida bilim, ko‘nikma, malaka va shaxs sifatlari aks
etadi. Ular o‘quvchilik yillarining birinchi sinfdan boshlab o‘zlashtiriladi. Bu kabi
elementlar qatorida tez o‘qish, matnni o‘qish, matn mazmunini o‘zining so‘zlari bilan
tayta
hikoya qilish, kuzatish, eng oddiy xulosalar chiqarishga o‘rgatish.
Umumlashtirilgan o‘quv-bilish
ko‘nikmalarining shakllantirish uchun
faoliyatning yo‘naltirilgan asosini topish zarur. Ko‘plab tadqiqotchi-pedagoglar
umumlashtirilgan o‘quv-bilish faoliyati ko‘nikmalari sifatida quyidagilarni e’tirof
etadi: tajriba, kitob bilan ishlash, kuzatish va boshqalar (A.V.Usova); masalalarni
yechish (N.N.Tulkiboeva), tajriba (A.A.Bobrov, E.T.Izergin), tizimlashtirish
(A.N.Zvyagin, S.F.Shilova, L.Ya.Zorina), kitob bilan ishlash (V.K.Buryak), faoliyat
metodlari (B.I.Korotyaev, P.I.Pidkasist, Z.F.Chexlova).
Yu.K.Babanskiy
11
, I.Ya.Lerner
12
, G.I.Shukina
13
lar tomonidan o‘quv-bilish
faoliyati darajasini aniqlashga qaratilgan yondashuv keng tarqalgan. Unga ko‘ra
o‘quv-bilish faoliyati darajasi uning xarakteri, o‘quvchilarning mustaqillik darajasiga
muvofiq aniqlanadi: 1) reproduktiv (unumli, samarali); 2) izohli-ko‘rgazmali; 3) muammoli;
4) qisman-izlanuvchan; 5) izlanuvchan.
D.B.Bogoyavlenskaya esa o‘quvchilarning intellektual faolliklaridan kelib
chiqqan holda o‘quv-bilish faoliyati darajalarini o‘ziga xos tarzda belgilaydi:
11
Бабанский Ю.К. Оптимизация процесса обучения. – М.: Педагогика, 1977. – 257 с.
12
Лернер П.С. Инновационные технологии повыщение интерактивности профильного обучения // Ж.
Школьные технологии. – М.: 2004. - № 6. – С. 155-168.
13
Щукина Г.И. Педагогические проблемы формирования познавательных интересов учащихся. – М.:
Педагогика, 1988. – 208 с.
1) reproduktiv (unumli, samarali); 2)
evristik; 3) kreativ
14
.
O‘quv-bilish faoliyati darajalarini belgilash haqidagi D.B.Bogoyavlenskiy
15
ning
yondashuviga qo‘shilgan holda uni mazmunan yanada yanada rivojlantirish mumkin
degan xulosaga kelindi. Shunga ko‘ra, o‘quv-bilish faoliyati darajalarini quyidagicha
belgilash o‘quvchilarning bu boradagi amaliy harakatlarini ularning mohiyatidan
kelib chiqqan holda bir-biridan farqlash va yanada aniq baholash imkoniyatini
ta’minlaydi: 1) reproduktiv (unumli, samarali); 2) evristik; 3)
tadqiqot; 4) kreativ.
O‘quvchilarning o‘quv-bilish faoliyatini rivojlantirishda kichik tadqiqot
xarakteridagi amaliy harakat ko‘nikma, malakalariga ega bo‘lishlari muhim
ahamiyatiga ega. Chunki ular maktabda tahsil olish jarayonida bir qator ijodiy va
kichik tadqiqot xarakteridagi o‘quv faoliyati (loyihalar, ekspeditsiyalar)ni amalga
oshiradi. Bu esa o‘z navbatida o‘quvchilarning tadqiqot ko‘nikma va malakalariga
ega bo‘lishlarini taqozo etadi.
Do'stlaringiz bilan baham: