Mavqei alohida o‘rin egallaydi

»  h
isoblanadi.  Bu 
«ko‘zguda
»
  ishlab  chiqarishning  barcha  natijalarini  ko‘rish  mumkin.  Ma’lumki,  har 
bir  tarmoq,  korxona,  qolaversa,  har  bir  shaxs  o‘zishlab  chiqarish  faoliyatida 
maksimum  foyda  olishga  intiladi.  Buning  uchun  ma’lum  xarajatlar  qiladi.  Ana  shu 
foyda  bilan  harajatlar  o‘rtasidagi  farq  tarmoq  va  korxona  faoliyatining  «ko‘zgusi» 
bo‘lgan  samaradorlikda  ko‘zga  tashlanadi.  Ishlab  chiqarishning  eng  yuqori 
samaradorligi ishlab chiqarish xarajatlarini minimum darajaga keltirishdan iborat. 
Iqtisodiyotni  rivojlantirish  va  liberallashtirish  sharoitida  samaradorlikning 
alohida  o‘rni  mavjud.  Bozor  iqtisodiyoti  natijalilikni,  foydalilikni  taqazo  etadi. 
Tartibli  bozorga  asoslangan  iqtisodiyotda  eng  kam  resurs  sarflab,  ko‘p  natijaga 
erishish  zarur.  Mahsulot  ishlab  chiqarish  jarayonida  5  turdagi  resurslar  tizimi 
harakatda  bo‘ladi:  a)  moddiy  resurslar;  b)  mehnat  resurslari;  v)  moliyaviy  resurslar; 
g)  energetik  resurslar;  d)  axborot  resurslari;  ya’ni  informatsion  resurslar.  Mana  shu 
resurslardan  oqilona  foydalanib,  ishlab  chiqarish  samaradorligini  oshirish  mumkin. 
Bunday  faoliyat  ishlab  chiqarish  samaradorligini  oshirish  yo‘nalishida  muhim 
ahamiyat kasb etadi.  
Samaradorlikni  butun  iqtisodiyotdagi,  uning  tarmoqlari  va  sohalaridagi 
muammolarining  dolzarbligi  bir  qator  ilmiy-nazariy  va  amaliy  masalalarni  hal 
qilishni  talab  qiladi.  Ushbu  masalalar  qatoriga,  bizning  fikrimizcha  quyidagilarni 
kiritish mumkin: 

 
samaradorlikning mohiyati va tushunchasi; 

 
samaradorlik  turlarining  (ijtimoiy,  iqtisodiy,  siyosiy,  ekologik,  texnik-
texnologik, jamiyat, hudud, korxona miqyosidagi kabilar) o‘zaro bog‘liqligi, farqlari, 
bir-biriga ta’sir qilish miqdorlarini aniqlash; 

 
samaradorlik mezonlarining mohiyati, tushunchasi, belgilarini asoslab berish; 

 
samaradorlik ko‘rsatkichlarini aniqlash, bir tizimli holatga keltirish; 

 
samaradorlik  ko‘rsatkichlarini  tanlangan  ob’ekt  doirasida  tadqiqot  qilish, 
ularning o‘zgarish tendensiyalarini aniqlash; 

 
samaradorlikni oshirishning yo‘llarini aniqlash va bashorat qilish kabilar. 
Yuqorida  keltirilgan  masalalar  bo‘yicha  iqtisodiy  adabiyotlarda  ko‘plab 
qarashlar  mavjud  bo‘lib,  ular  asosan  alternativ  xarakterga  ega.  Ularning  umumiy 
tomoni  samaradorlik  nisbiy  ko‘rsatkich  hisoblanib,  uni  «xarajat»  va  «natijani» 
solishtirish orqali aniqlashni tavsiya qilishadi.  
B.A.Abdukarimov  va  boshqalar  muallifligidagi  “Korxona  iqtisodiyoti” 
darsligida  “samaradorlikka  bunday  bir  tomonlama  yondoshish  muammoli  masala 
bo‘lib,  samaradorlikni  mohiyati,  tushunchasi,  mezoni  va  ko‘rsatkichlarini  ilmiy-
nazariy  va  amaliy  tadqiqot  qilishda  sistemali,  keng  ma’noda,  har  tomonlama  qarash 
zarur”-deb ta’kidlanadi
1
.  
O‘zbek  tilining  izohli  lug‘atida  «samara»,  «samarador»,  «samaradorlik», 
«samarali»  so‘zlari  keltirilib,  ularga  izoh  berilgan.  Unda  yozilishicha  «samara»  - 
natija,  oqibat.  «Samarador»  -  kutilganicha  yoki  undan  ham  ortiq  samara  beradigan; 
samarali, 
sermahsul. 
«Samaradorlik»  -  iqtisodiy  samaradorlik.  Mehnat 
samaradorligini  oshirmoq.  «Samarali»  -  samarali  ish.  Samarali  mehnat.  Samarali 
                                                 
1
B.A. Adukarimov va boshq. Korxona iqtisodiyoti. Darslik. – T.: «Fan va texnologiya»,  2012, – 368 bet.
 

---

 
 
77 
ta’sir  ko‘rsatmoq.  Ishlab  chiqarish  vositalaridan  samarali  foydalanmoq  deb 
ta’kidlangan
1
. 
Ishlatilayotgan  so‘z,  atama  (termin)ning  asl  mazmunidan  kelib  chiqadigan 
bo‘lsak,  samaradorlik,  u  qaysi  turda  bo‘lishidan  qat’iy  nazar,  inson  faoliyatining 
«natijasini» anglatadi.  
“Samara”, 
“samaradorlik”, 
“ijtimoiy-iqtisodiy 
samaradorlik” 
kabi 
tushunchalarning orasidagi farqni anglab olish zarur. 
Professor  E.X.Maxmudovning  ta’kidlashicha